Uşaqlara vitamin vermək düşündüyünüz qədər zərərsiz deyil – Həkim Nərmin Əzizova xəbərdar edir
Valideynlər övladlarının xəstələnməməsi üçün tez-tez onların immun sistemini gücləndirmək məqsədilə vitamin komplekslərinə üz tuturlar. Ancaq, həkimlə məsləhətləşmədən verilən bu “profilaktik” vasitələr uşağın sağlamlığı üçün düşündüyünüzdən daha ciddi təhlükələr yarada bilər.
Vitamin nədir və uşaqlar üçün nə qədər vacibdir?
Vitaminlər — orqanizmin böyümə, inkişaf, hüceyrə yenilənməsi, enerji istehsalı, toxuma bərpası və immun sisteminin fəaliyyətində mühüm rol oynayan mikroelementlərdir. Uşaqlarda bu ehtiyac daha yüksəkdir, xüsusilə aşağıdakı dövrlərdə:
- 0–2 yaş – sürətli böyümə və orqan formalaşması mərhələsi;
- 5 yaş – fiziki və əqli inkişafın ikinci mərhələsi;
- Yeniyetməlik – hormon səviyyələrində dəyişikliklər və sürətli boy artımı.
Sağlam uşaqlara əlavə vitamin lazımdırmı?
Əgər uşaq sağlam, aktiv və balanslı qidalanırsa, əlavə vitaminlərə ehtiyac yoxdur. Gündəlik vitamin tələbatı normal qida vasitəsilə qarşılanır. Təəssüf ki, bəzi valideynlər heç bir klinik ehtiyac olmadan, sadəcə “immunitet artsın” deyə uşaqlara vitamin kompleksi verir. Bu, bir sıra fəsadlara yol aça bilər:
- Qaraciyər və böyrək zədələnmələri;
- Mədə-bağırsaq pozğunluqları;
- Böyrək daşlarının əmələ gəlməsi;
- Vitamin toksikliyi (xüsusilə A, D, E və K vitaminləri).
Elmi araşdırmalar nə deyir?
- Amerika Pediatriya Assosiasiyası (AAP) tərəfindən 10.000 uşaq üzərində aparılan tədqiqatda müəyyən edilib ki, vitamin kompleksi qəbul edən uşaqların əksəriyyəti buna ehtiyac duymur. Onlar sağlam, aktiv və düzgün qidalanan uşaqlardır.
- NIH (ABŞ Milli Səhiyyə İnstitutu) və CDC (Xəstəliklərə Nəzarət və Profilaktika Mərkəzi) də əlavə vitaminlərin həkim nəzarəti olmadan istifadəsinin zərərlərini vurğulayır.
Mənbələr: AAP 2019, NIH Office of Dietary Supplements, CDC Vitamin Guidelines
Vitaminlərin təsnifatı və potensial riskləri
Vitaminlər iki əsas qrupa bölünür:
1. Suda həll olan vitaminlər (B qrupu, C vitamini):
Artıq miqdarı orqanizmdən sidiklə xaric olur. Toksik təsir riski nisbətən azdır.
2. Yağda həll olan vitaminlər (A, D, E, K):
Orqanizmdə yığıldığı üçün normadan artıq qəbul edildikdə toksiki təsir göstərir.
Müxtəlif vitaminlər və onların həddən artıq istifadəsinin nəticələri
- A vitamini: İmmunitet və görmə üçün vacibdir. Artıq dozada qaraciyər böyüməsi, baş ağrısı, sümük ağrısı və iştahasızlıq yarada bilər.
➤ Ətraflı: pediatriya.az/a-vitamini - D vitamini: Sümük və diş sağlamlığı üçün əsasdır. Həddindən artıq qəbul edildikdə böyrək daşı, ürək ritm pozğunluğu və susuzluğa səbəb ola bilər.
➤ Ətraflı: pediatriya.az/d-vitamini - E vitamini: Güclü antioksidantdır. Artıq doza immunitetin zəifləməsinə yol aça bilər.
- K vitamini: Qan laxtalanmasında iştirak edir. Dozası çox olarsa sarılıq və qansızlıq yarada bilər.
- B vitaminləri: Enerji və sinir sistemi üçün vacibdir. B6-nın çoxluğu dəri səpkisi və sinir pozuntularına səbəb ola bilər.
- Omega-3 yağ turşuları: Beyin inkişafına dəstək olur. Həddindən artıq istifadəsi sümük ağrısı, boy ləngiməsi və ağızda pis qoxu ilə nəticələnə bilər.
- Dəmir: Qan hüceyrələrinin tərkibindəki hemoglobinin əsas komponentidir. Artıq doza ilə qəbul edildikdə qarın ağrısı, qusma və qaraciyər zədələnməsi yarana bilər.
Vitaminlər arasında qarşılıqlı təsirlər
- C vitamini və B2 – dəmirin və A vitamininin sorulmasını artırır;
- Sink (Zn) – artıq miqdarda qəbul edildikdə dəmir və misin sorulmasını azaldır;
- Maqnezium – kalsiumun orqanizmdə daha yaxşı mənimsənilməsinə yardım edir;
- Dəmir çatışmazlığı – yodun istifadəsini mənfi təsirləndirə bilər.
Əlavə vitaminlərə ehtiyac olan hallar
Aşağıdakı qruplarda həkim nəzarəti ilə vitamin dəstəyi tövsiyə oluna bilər:
- Hamilə və süd verən qadınlar;
- Xroniki xəstəlikləri olan uşaqlar;
- Sorulma pozğunluğu (məsələn, çölyak, kistik fibroz);
- Azkalorili və ya məhdudlaşdırılmış pəhriz saxlayanlar;
- Qida allergiyası olanlar;
- Anadangəlmə metabolik xəstəlikləri olan uşaqlar.
Uşaqlara vitamin verməzdən əvvəl nəyə diqqət etməli?
❗️ Hər bir uşağın metabolizması və inkişaf tempi fərqlidir. Vitaminlərin verilməsi üçün səbəb, doza və müddət yalnız ixtisaslı pediatr tərəfindən təyin olunmalıdır.
❗️ Səbəbsiz və nəzarətsiz vitamin istifadəsi uşağın orqanizmində zərərli təsirlərə səbəb ola bilər.
Vitaminləri necə və haradan qəbul etməli?
Ən sağlam və təhlükəsiz vitamin mənbəyi təbii və balanslı qidadır. Tövsiyə olunanlar:
- Həftədə 1–2 dəfə balıq;
- Hər gün qoz, badam və digər quru yemişlər;
- C vitamini ilə zəngin təzə meyvələr;
- Təzə sıxılmış meyvə şirələri (liflə birlikdə);
- Yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər, yumurta, süd məhsulları.
| Yemək Növü | Vitaminlə Zəngin Qidalar | Əsas Vitaminlər və Faydalar |
| Səhər yeməyi | Südlü tam taxıl yarması, omlet, portağal dilimləri | – Vitamin D (süd): Sümük sağlamlığını və immun funksiyasını dəstəkləyir.- Vitamin A (yumurta): Görmə qabiliyyətini, immunitet sistemini və dəri sağlamlığını dəstəkləyir.- Vitamin C (portağal): İmmunitet funksiyasını gücləndirir və kollagen istehsalını təşviq edir. |
| Nahar | Tam taxıl çörəyində ispanaq və hinduşka sendviçi, alma dilimləri | – Vitamin K (ispanaq): Qanın laxtalanması və sümük sağlamlığı üçün çox vacibdir.
– Vitamin B12 (hinduşka): Beyin inkişafı və sinir funksiyası üçün vacibdir. – Vitamin C (alma): İmmunitet sistemini və dəmirin udulmasını dəstəkləyir. |
| Qəlyanaltı | Humuslu kök çubuqları, bir ovuc badam | – Vitamin A (yerkökü): Göz sağlamlığı və immuniteti dəstəkləmək üçün vacibdir. – Vitamin E (badam): Hüceyrələri qorumağa kömək edən və immunitet funksiyasını dəstəkləyən antioksidantdır. – Folat (hummus): Beyin inkişafını və hüceyrə funksiyasını dəstəkləyir. |
| Şam yeməyi | Buxarda bişmiş brokoli, şirin kartof ilə qızardılmış qızılbalıq | – Omeqa-3 yağ turşuları (somon): Beyin inkişafı və iltihabı azaltmaq üçün çox vacibdir. – Vitamin C (brokoli): İmmuniteti gücləndirir və toxuma təmirini dəstəkləyir. – Vitamin A (şirin kartof): Sağlam görmə və dərini təşviq edir. |
Nəticə olaraq, uşağınıza vitamin verməzdən əvvəl onun inkişaf səviyyəsi, iştahı, fiziki aktivliyi və immun vəziyyəti barədə mütləq həkimlə məsləhətləşin. Səbəbsiz və nəzarətsiz qəbul edilən vitaminlər, sağlamlıq üçün faydalı olmaqdan çox zərər verə bilər.
Həkim Nərmin Əzizova, Pediatriya.az saytının təsisçisi