Peyvəndlər: tez-tez verilən suallara cavablar. Həkim Nərmin Əzizova

Nərmin Əzizova,
Neonatoloq, Yenidoğulmuşların Reanimasiya və İntensiv Terapiya Şöbəsi, K.Y. Fərəcova adına Pediatriya Elmi-Tədqiqat İnstitutu;

I Uşaq Xəstəlikləri Kafedrası, Azərbaycan Tibb Universiteti;

Pediatriya.az-ın təsisçisi

Peyvəndlər körpələri ciddi və potensial olaraq həyat üçün təhlükəli xəstəliklərdən, məsələn, Qızılca, Poliomielit, Boğmaca və digər xəstəliklərdən qoruyur. Peyvəndlər immun sisteminə infeksiyalarla necə mübarizə aparmağı öyrədərək körpənin immun sistemini gücləndirməyə kömək edir.

Pediatriya.az saytına göndərilən çoxsaylı suallar əsasında aşağıdakı məlumatları sizlərlə bölüşürük.

1. Peyvəndlər nədir və niyə vacibdir?
   Peyvəndlər, infeksion xəstəliklərə qarşı qorunmaq üçün immun sistemini stimullaşdıran bioloji məhsullardır. Onlar öldürülmüş və ya zəiflətdirilmiş mikrobları və ya mikrobların hissələrini bədəndə təqdim edərək immun sisteminin anticisimlər istehsal etməsinə səbəb olur və bu yolla immunitet yaranır. Nəticədə bədən gələcəkdə infeksiya ilə qarşılaşarsa, onu mübarizə etmək üçün hazır olur.
2. Niyə uşağımı peyvənd etməliyəm?
   Peyvəndlər, infeksion xəstəliklərə qarşı qorunmaq üçün ən güclü vasitədir. Uşağınız peyvənd edildikdə, ciddi infeksiyalara yoluxma riski əhəmiyyətli dərəcədə azalır. Əgər əhalinin böyük əksəriyyəti peyvənd olunarsa, həm infeksiyaların, həm də ağırlaşmaların baş vermə ehtimalı daha az olur. Hətta iynə vurulması yerində və ya yüngül bir hərarət (37,5–38°C) kimi yüngül yan təsirlər, Difteriya, Boğmaca, Qızılca kimi həyati təhlükə yaradan xəstəliklərə nisbətən çox daha az təhlükəlidir.
3. Mən körpəmi əmizdirirəm. Süd, körpəmi infeksiyalardan qoruyur. Bəs, niyə körpəmi peyvənd etdirməliyəm?
   Yeni doğulmuş körpələr, hamiləlik dövründə anadan plasenta vasitəsilə keçən anticisimlər sayəsində bəzi infeksion xəstəliklərdən qorunur. Əmizdirilən körpələr, süd vasitəsilə anticisimlər alır, bu da onların öz immun sistemləri yetkinləşənə qədər bir qədər qorunma təmin edir. Lakin, bu anticisimlər uzunmüddətli qorumanı təmin etmir və nəticədə də bütün xəstəliklərə qarşı qoruma təmin edilmir. Buna görə də, körpəni həyati təhlükə yaradan infeksiyalardan qorumaq üçün peyvənd etdirmək olduqca vacibdir.
4. Bir neçə xəstəlik əleyhinə eyni anda peyvənd etmək uşağın immun sistemini yükləyərmi?
   Elmi araşdırmalar göstərib ki, uşaqları bir neçə xəstəlik əleyhinə eyni anda peyvənd etmək, onların immun sisteminə mənfi təsir etməz. Əslində, uşaqlar adi soyuqdəymələr və ya boğaz ağrıları kimi daha çox patogenlə qarşılaşırlar. Kombinasiya peyvəndlərindən (məsələn, Qızılca, Mumps, Rubella, Difteriya, Tetanoz, Boğmaca) istifadə etməklə biz uşağı bir neçə xəstəlikdən bir neçə iynə ilə qoruyuruq. Peyvəndlər, uşaqların ciddi və həyati təhlükə yaradan xəstəliklərdən qorunmasına kömək edir. Bu xəstəliklər pnevmoniya, beyin iltihabı, korluq, qan dövranı infeksiyaları, qulaq infeksiyaları, ağırlaşmalar və hətta ölümə səbəb ola bilər.
5. Peyvəndlər nə dərəcədə təhlükəsizdir?
   Peyvəndlər çox təhlükəsiz bioloji məhsullardır. Onlar istehsal və paylanma mərhələlərində ciddi şəkildə sınaqdan keçirilir. Peyvəndlərin təhlükəsizliyi və yan təsirləri barədə daha ətraflı məlumatı Pediatriya.az saytından oxuya bilərsiniz: link
6. Peyvəndlər faydalıdırmı?
   Hər il dünyada peyvəndlə qarşısı alına biləcək xəstəliklərdən bir milyondan çox insan həyatını itirir. Peyvəndlər həm uşaqları, həm də böyükləri həyati təhlükə yaradan infeksion xəstəliklərdən qoruyur. Peyvəndlərin geniş istifadəsi Kiçikpox xəstəliyini aradan qaldırmış və Poliomielitin baş vermə hallarını əhəmiyyətli dərəcədə azalmışdır.
7. Peyvəndlər və ya peyvəndlərdəki timerosal autizmə səbəb olurmu?
   Xeyr, aparılan tədqiqatlar peyvəndlər və ya bəzi peyvəndlərdə olan timerosal ilə autizm arasında əlaqə tapmamışdır. 1998-ci ildə bu əlaqəni iddia edən bir araşdırmada ciddi səhvlər aşkarlandı və müəlliflər cəzalandırıldı. Sonrakı araşdırmalar timerosal və autizm arasında heç bir əlaqə tapmamışdır. Bundan əlavə, timerosal 1999-cu ildən etibarən əksər uşaqların peyvəndlərindən çıxarılıb. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının 2002-ci il protokolu timerosalin istifadə edilən etil civa formasının bədəndə qısa müddət ərzində parçalanıb, uzun müddətli yığılma və xroniki xəstəliklərə səbəb olmadığını təsdiqləyib.
8. Peyvənd olunan uşaqlarda allergiya, tənəffüs və ya autoimmun xəstəliklərinin yaranma riski varmı?
   Peyvəndlər immun sistemini müxtəlif patogenlərə qarşı reaksiya göstərməyə təşviq edir, lakin onların immun sisteminin funksiyasını pozduqları barədə elmi heç bir dəlil yoxdur. Peyvəndlərin allergiya, tənəffüs problemləri və ya autoimmun xəstəliklərinə səbəb olduğu göstərilməyib.
9. Peyvəndlər tamamilə təhlükəsizdirmi? Bəzi onlayn mənbələr peyvəndlərin zərərli olduğunu iddia edir.
   Peyvəndlər təhlükəsizdir, lakin digər tibbi müalicələr kimi, onlar da yüngül yan təsirlər göstərə bilər. Bunlar arasında iynə vurulması yerində qızartı, şişlik və ya ağrı ola bilər. Yüngül bir hərarət, baş ağrısı, əzələ ağrıları və ya iştaha azlığı da müşahidə edilə bilər. Nadir hallarda ciddi yan təsirlər, uzun müddət ağlama, febril krizlər və ya reaksiyasızlıq kimi hallar baş verə bilər. Əgər uşağınızın qida və ya dərman allergiyası varsa və ya əvvəlki peyvəndlərdə problem yaşayıbsa, peyvənddən əvvəl həkiminizlə məsləhətləşməlisiniz.
10. Qızılca peyvəndi subakut sklerozlaşan panensefalitə (SSPE) səbəb ola bilərmi?
    SSPE, Qızılca xəstəliyinə yoluxmuş insanlarda, xüsusilə peyvənd olunmamış və ya tam peyvənd edilməmiş şəxslərdə çox nadir bir komplikasiyadır. Lakin, tamamilə peyvənd olunmuş şəxslərdə SSPE hadisəsi qeydə alınmayıb.
11. Bizim ölkəmizdə peyvəndlə qarşısı alınan xəstəliklər nadir olduğuna görə, uşağımı peyvənd etmək vacibdirmi?
    Peyvəndlərlə yüksək peyvəndlənmə nisbətinə baxmayaraq, hələ də Difteriya, Boğmaca, Tetanoz, Vərəmlə, Poliomielit, Hepatit B, Qızılca, Mumps, Pneumokok kimi xəstəliklər mövcuddur. Əgər peyvəndlənmə səviyyəsi azalarsa, bu xəstəliklər yenidən yayıla bilər və cəmiyyət üçün ciddi təhlükə yaradar. Məsələn, 2008-ci ildə bir ailənin uşağını peyvənd etməməsi nəticəsində ABŞ-da Qızılca epidemiyası baş verdi. 2011-ci ildə isə Kaliforniyada böyük bir Boğmaca epidemiyası yaşandı, nəticədə 9,000-dən çox hal və 10 ölüm qeydə alındı.
12. Əgər uşağımın məktəbindəki bütün uşaqlar peyvənd olunubsa, yenə də uşağımı peyvənd etməliyəmmi?
    Bütün məktəb uşaqları peyvəndlənmiş olsa da, uşağınız məktəbdən kənarda da insanlarla qarşılaşır. Peyvənd olunmamış şəxslər hələ də infeksion xəstəlikləri yayıla bilər və hər kəsi idarə etmək mümkün deyil. Peyvənd, uşağınızı qorumağın ən yaxşı yoludur.
13. Peyvəndlərin yan təsirləri nədir?
    Yaygın yan təsirlər:

• Peyvənd yerində qızartı, şişlik və ya ağrı;
• Yüngül hərarət, baş ağrısı, əzələ ağrıları və ya iştaha azlığı;
• Qızılca, Mumps, Rubella peyvəndindən sonra 7–10 gündən sonra döküntü yaranması.

Nadir hallarda ciddi yan təsirlər, uzun müddət ağlama, febril krizlər və ya reaksiyasızlıq baş verə bilər. Əgər uşağınızın qida və ya dərman allergiyası varsa və ya əvvəlki peyvəndlərdə problem yaşayıbsa, peyvənddən əvvəl həkiminizlə məsləhətləşməlisiniz.

14. Peyvəndlərdən sonra immunitet nə qədər davam edir?
    Bəzi peyvəndlər, məsələn, Qızılca və Hepatit B peyvəndləri həyatboyu immunitet ilə təmin edir. Tetanoz peyvəndi 13–14 il ərzində qoruma təmin edir və ən azı 25 il boyunca effektiv qalır. Haemophilus influenzae tip B peyvəndi 9 ildən çox müddətə immunitet təmin edir.
15. Uşağımı harada peyvənd edə bilərəm?
    Peyvəndlər dövlət və ya özəl xəstəxanalar, klinikalar və səhiyyə mərkəzlərində tətbiq edilə bilər. Peyvəndlərin düzgün soyuq şəraitdə saxlanıldığından və diqqətlə tətbiq olunduğundan əmin olduğunuz səhiyyə müəssisəsini seçin. Həmçinin uşağınızı hər il yenilənən qrip peyvəndini almasını təmin etmək də çox vacibdir, çünki hər il sirkulyasiya edən virus növlərinə uyğun yenilənir.
16. Peyvənd cədvəli pozulubsa, nə etməliyəm?
    Peyvəndləri qaçırmış uşaqların necə yanaşması ilə bağlı daha ətraflı məlumatı Pediatriya.az saytımızda tapa bilərsiniz: link 

Nəticə olaraq, peyvəndlər, körpələri uzunmüddətli əlilliyə və ya ölümlə nəticələnə bilən infeksiyalardan qorumağın vacib bir müdafiə vasitəsidir. Peyvənd etmək, uşaqların həyatda qalması və rifahını təmin etməklə yanaşı, qarşısı alınabilən xəstəliklərin ortadan qaldırılmasına və sağlam bir cəmiyyətin qurulmasına kömək edir.