Uşaqların yıxılması: valideynlər nə etməlidir? Həkim Nərmin Əzizova

Dr. Nərmin Əzizova
Neonatoloq, Yenidoğulmuşların Reanimasiya və İntensiv Terapiya Şöbəsi, K.Y. Fərəcova adına Pediatriya Elmi-Tədqiqat İnstitutu; I Uşaq Xəstəlikləri Kafedrası, Azərbaycan Tibb Universiteti; Pediatriya.az saytının təsisçisi

Uşaqların yıxılması: valideynlər nə etməlidir?

Valideynlərin ən çox narahat olduğu məsələlərdən biri uşaqlarının yıxıldıqdan sonra tibbi müdaxilənin nə zaman lazım olduğunu müəyyən etməkdir. Uşaqlarda rast gəlinən qeyri-ölümcül xəsarətlərin əsas səbəbi yıxılmalardır və bu risk xüsusilə 3 aydan 5 yaşa qədər olan uşaqlar arasında yüksəkdir. Dünya Səhiyyə Təşkilatının (DST) məlumatına görə, yıxılmalar uşaqların təcili tibbi yardıma ehtiyac duyduğu xəsarətlərin təxminən 50%-ni təşkil edir.

Uşaqlarda yıxılma riskinin artdığı dövrlər və tövsiyələr

• Körpələr (0-6 ay): 4-cü aydan etibarən körpələr çevrilməyə başlayır. Onlar gözlənilmədən dönərək yataqdan, divandan və ya dəyişdirmə masasından yıxıla bilərlər. Körpələri heç vaxt nəzarətsiz hündür yerdə qoymayın.
• İməkləmə dövrü (6-12 ay): 6-cı aydan etibarən körpələr iməkləməyə başlayır, bu da onların pilləkənlərdən və ya mebeldən yıxılma riskini artırır. Pilləkənlərdə təhlükəsizlik baryerləri quraşdırmaq vacibdir.
• Yeni yeriyən uşaqlar (1-3 yaş): Bir çox valideynlər yürütəclərdən (ходунки) istifadə edir, lakin araşdırmalar göstərir ki, bu cihazlar uşaqlar üçün ciddi yıxılma və xəsarət riski yaradır. Amerika Pediatriya Akademiyası (APA) yürütəclərin istifadəsini tövsiyə etmir.
• Məktəbəqədər uşaqlar (3-7 yaş): Bu yaş dövründə uşaqlar müstəqillik qazanır, daha aktiv olurlar və təhlükəsizlik qaydalarını öyrənməyə başlamaq lazımdır.
• Böyük uşaqlar (7-14 yaş): Bu dövrdə uşaqların koordinasiyası inkişaf edir, lakin daha riskli fiziki fəaliyyətlərlə məşğul olduqları üçün daha ciddi travmalar ala bilərlər.

Yıxıldıqdan sonra ediləcək ilk yardım

Uşaq yıxıldıqda valideynlər aşağıdakıları etməlidirlər:

1. Görünən xəsarətləri yoxlayın: Açıq yaralar, şişliklər, göyərmələr və ya deformasiyalar olub-olmadığını müəyyən edin.
2. Baş travmasını qiymətləndirin: Uşaq başını vurubsa, huşunu itirmə, qarışıqlıq, qusma və ya həddindən artıq yuxululuq kimi əlamətlərə diqqət edin.
3. Hərəkət qabiliyyətini yoxlayın: Uşaq ətraflarını normal şəkildə hərəkət etdirə bilirmi?
4. Davranış dəyişikliklərini izləyin: Əgər uşaq həddindən artıq yuxuludur, əsəbidir və ya çaşqındırsa, dərhal tibbi yardım alın.
5. Qanaxmanı idarə edin: Əgər qanaxma varsa, təmiz parça ilə yüngül təzyiq tətbiq edərək onu dayandırmağa çalışın.

Təcili Tibbi Yardıma müraciət nə zaman lazımdır?

Əgər uşaq aşağıdakı əlamətləri göstərirsə, dərhal həkimə müraciət edin:

• Dayanmayan və sakitləşməyən ağlama;
• Huşunu itirmə və ya oyanmaqda çətinlik çəkmə;
• Təkrarlanan qusma (5-6 dəfə və daha çox);
• Burun, qulaq və ya ağızdan qan və ya şəffaf maye axması;
• Qıcolmalar, titrəmələr;
• Gəzməkdə, danışmaqda və ya balansı saxlamaqda çətinlik çəkmə;
• Güclü baş ağrısı və ya başgicəllənmə.

Xəstəliklərə Nəzarət və Qarşısının Alınması Mərkəzinin (CDC) məlumatına görə, baş xəsarətləri yıxılmaların ən ciddi nəticələrindən biridir və beyin silkələnməsi əlamətlərinin erkən aşkar edilməsi uzunmüddətli fəsadların qarşısını ala bilər.

Ev şəraitində ilk yardım və nəzarət

• Baş xəsarətləri: Uşağı sakitləşdirin və 72 saat ərzində diqqətlə izləyin. Şişkinliyi azaltmaq üçün soyuq kompres tətbiq edin.
• Göyərmələr və şişkinliklər: Buz torbasını parça ilə sarıyıb hər bir neçə saatda 10-15 dəqiqəlik tətbiq edin.
• Kiçik kəsiklər və sıyrıntılar: Yaraları sabun və su ilə təmizləyin, steril sarğı ilə bağlayın.
• İstirahət və müşahidə: Uşaq yatdıqda hər bir neçə saatda oyadaraq onun huşunun yerində olub-olmadığını yoxlayın.

Uşaqların yıxılmasının qarşısını necə almaq olar?

• Körpələri və uşaqları heç vaxt nəzarətsiz buraxmayın.
• Evdə təhlükəsiz mühit yaradın və mebelləri divarlara bərkidin.
• Pəncərə mühafizə sistemlərindən istifadə edin və pəncərələri açıq buraxmayın.
• Döşəmələri səliqəli saxlayın, sürüşməyən xalçalar istifadə edin.
• Uşaqları təhlükəsizlik qaydalarına əməl etməyə öyrədin.
• Velosiped, skeytbord və ya idman edərkən mütləq dəbilqə taxılmasını təmin edin.
• Avtomobildə uşaqlar üçün təhlükəsizlik kəmərləri və oturacaqlardan istifadə edin.

Nəticə

Hər bir yıxılma ciddi qəbul edilməli və diqqətlə qiymətləndirilməlidir, çünki kiçik travmalar belə gələcəkdə uşağın həyat keyfiyyətinə təsir edə bilər. Valideynlərin diqqətli olması, erkən müdaxilə və profilaktik tədbirlər uşaqlarda yıxılmaların qarşısını əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər.