Pediatriya.az: Uşaqlarda Günvurma: Simptomlar və İlk Yardım.
Günvurma nədir və necə yaranır?
Günvurma — uşağın uzun müddət birbaşa günəş şüaları altında qalması və ya çox isti və rütubətli mühitdə fiziki fəaliyyət göstərməsi nəticəsində orqanizmin temperatur nizamlama funksiyasının pozulmasıdır. Bu vəziyyət ciddi sağlamlıq problemi yaradaraq beyin ödemi, orqan çatışmazlığı və ölümə qədər apara bilər.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (WHO) məlumatına görə, xüsusilə 5 yaşdan kiçik uşaqlar istiliyə qarşı daha həssasdırlar və günvurma riski yüksəkdir. Onların termorequlyasiya sistemi hələ tam inkişaf etməmişdir, bu da bədən istiliyinin normada saxlanmasını çətinləşdirir.
Uşaqlarda günvurma riskini artıran amillər
- Havanın çox isti və rütubətli olması
- Birbaşa günəş şüasında uzun müddət qalmaq
- Yetərli su içməmək
- Sıx, tünd rəngli və nəfəs almayan paltarlar geyindirmək
- İmmunitet zəifliyi və ya əvvəlki xəstəliklər
Əlavə risk qrupları:
- Kök uşaqlar
- Xroniki xəstəlikləri olan uşaqlar (astma, ürək xəstəlikləri, şəkər)
- Hərəkət qabiliyyəti məhdud olan uşaqlar
Günvurmanın əsas əlamətləri
- Bədən temperaturunun 39–40°C və ya daha çox yüksəlməsi
- Əzələ qıcolmaları, gücsüzlük
- Baş ağrısı, başgicəllənmə, yuxululuq
- Əsəbilik, davranış dəyişiklikləri
- Qusma, ürəkbulanma, qarın ağrısı
- Tez nəbz, nəfəs darlığı
- Dərinin isti və solğun olması, bəzən qızarma
- Ağızda quruluq, susuzluq, göz yaşının və sidiyin azalması
- Huşun qarışması, halüsinasiyalar və ya bayılma
Günvurma və günəş yanığı fərqi
| Əlamət | Günvurma | Günəş yanığı |
| Bədən temperaturu | 39°C-dən yuxarı | Normal qala bilər |
| Dəri vəziyyəti | İsti və solğun/qızarmış | Qızarmış, ağrılı |
| Ümumi vəziyyət | Huşsuzluq, zəiflik, ürəkbulanma | Lokal narahatlıq, yanma hissi |
Valideynlər üçün təcili yardım addımları
- Uşağı dərhal kölgəli və sərin yerə aparın
- Üzərindəki artıq paltarları çıxarın
- Huşu yerindədirsə, sərin maye və ya oral rehidratasiya məhlulu verin
- Baş, sinə və qasıq nahiyəsinə nəm-soyuq dəsmal qoyun
- Mümkünsə, ilıq duş qəbul etdirməyə çalışın
- Ayaqları bir qədər yuxarı qaldırın
- Əllərə və ayaqlara yumşaq masaj edin
Bu hallarda dərhal həkimə müraciət edin
Pediatriya.az tövsiyə edir:
- Uşaq huşunu itiribsə və ya ətrafına qarşı qarışıqlıq göstərirsə
- Qusma və yüksək hərarət birlikdə müşahidə olunursa
- Qızdırma dərmanla düşmürsə və ya getdikcə yüksəlirsə
- 6 aydan kiçik uşaqlarda günvurma əlamətləri müşahidə olunursa
Etməməli olduğunuz səhvlər
Pediatriya.az qəti tövsiyə etmir:
- Huşsuz uşağa su və ya maye vermək (aspirasiya riski yaradır)
- Spirt və ya sirkə qoxulatmaq və ya bədənə sürtmək (zəhərlənmə və dəridə qıcıqlanma riski)
- Ağır, yağlı və ya isti yeməklər vermək (mədə-bağırsaq sistemi yüklənə bilər)
- Uşağı qəfil soyuq suya salmaq və ya buzla örtmək (şok riski yaranır)
Günvurmadan qorunma yolları
- Günəş altında 11:00–16:00 saatları arasında açıq havada qalmaqdan çəkinin
- Uşaqlara papaq, gün eynəyi və açıq rəngli, yüngül geyimlər geyindirin
- Bol maye qəbulunu təmin edin, xüsusilə oyun zamanı
- Açıq havada oyunları kölgədə təşkil edin
- 6 aydan yuxarı uşaqlarda SPF 30+ günəş kremləri istifadə edin
Ev şəraitində profilaktik tədbirlər:
- Pəncərələrə günəştutan pərdələr və ya örtüklər çəkin
- Otaqda havalandırmanı təmin edin, temperaturu 24–26°C arasında saxlayın
- Günorta saatlarında sakit və kölgəli oyunlar təşkil edin
Uşaqlara izah etmə yolları:
- Sadə izah: “Günəş çox olanda bədənimiz yorula bilər”
- Oyuncaqlarla və ya rəsmlərlə situasiyanı modelləşdirmək
- Günəşlə bağlı maarifləndirici nağıllar və videolardan istifadə etmək
Nəticə
Uşaqlarda günvurma təhlükəli, lakin vaxtında tədbir görüldükdə qarşısı alınabilən vəziyyətdir. Valideynlər simptomları tanımalı, düzgün ilk yardım göstərməli və gecikmədən tibbi yardım üçün həkimə müraciət etməlidirlər.
Mənbələr:
- World Health Organization (WHO). Heat and Health. 2023.
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/climate-change-heat-and-health - Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Preventing Heat-Related Illness. 2024.
https://www.cdc.gov/disasters/extremeheat/heattips.html - American Academy of Pediatrics (AAP). Keeping Children Safe in Hot Weather.
https://www.healthychildren.org/English/safety-prevention/at-play/Pages/Heat-Stress-and-Heat-Related-Illness.aspx - Mayo Clinic. Heatstroke: Symptoms and Causes.
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/heat-stroke/symptoms-causes/syc-20353581 - Harvard Health Publishing. Heat stroke: What parents need to know.
https://www.health.harvard.edu/blog/heat-stroke-what-parents-need-to-know-202106212519 - az. Uşağınızın Günvurmadan Qorunma Yolları.
https://pediatriya.az/usaginizin-gunvurmadan-qorunma-yollari/