Uşaqlarda Nəfəs Tutma Tutmaları (Atakları): Valideynlər Üçün Bələdçi. Həkim Nərmin Əzizova

Uşaqlarda Nəfəs Tutma Tutmaları: Valideynlər Üçün Bələdçi

Əgər uşağınız ağlayarkən qəfil nəfəs almaz, solğunlaşar və ya göyərər, bəzi hallarda isə huşunu itirərsə, bu, nəfəs tutma tutması ola bilər. Valideynlər üçün çox narahatlıq doğuran bu vəziyyət əslində ciddi bir xəstəlik deyil və adətən heç bir uzunmüddətli fəsad yaratmır. Nəfəs tutma tutmaları uşaqların təxminən 20-də birində rast gəlinir və əsasən 6 ay – 6 yaş arası dövrdə, xüsusən 1-3 yaş arasında daha çox müşahidə olunur.

Nəfəs Tutma Tutmaları Nədir?

Nəfəs tutma tutmaları uşağın ağrı, qorxu, qəzəb və ya məyusluq kimi güclü emosional reaksiyalarına cavab olaraq qeyri-ixtiyari baş verir. Həmçinin yüngül zədələnmələr (məsələn, arxaya yıxılmaq, başını vurmaq) nəticəsində də ortaya çıxa bilər. Tutma zamanı uşaq ağlamağa başlayır, dərindən nəfəs alır və sonra qəfil nəfəsini tutur. Bunun nəticəsində dodaqları və üzü göyərir (siyanotik tutma) və ya solğunlaşır (solğun tutma). Bəzi hallarda uşaqlar huşunu itirə və ya qısa müddətli əzələ sıxılması və titrəmə epizodları keçirə bilərlər ki, bu da epilepsiya tutmasına bənzəyə bilər.

Xoşbəxtlikdən, bu epizodlar adətən 1 dəqiqədən az davam edir və uşaq yenidən normal nəfəs almağa başlayaraq tam bərpa olur. Nə qədər qorxuducu görünsə də, nəfəs tutma tutmaları beyinə zərər vermir və uzunmüddətli sağlamlıq problemlərinə səbəb olmur.

Nəfəs Tutma Tutmalarının Səbəbləri

Bu tutmaların əsas səbəbi genetika ilə əlaqəlidir. Araşdırmalar göstərir ki, təsirlənmiş uşaqların 20-25%-nin ailəsində bu cür hallar müşahidə olunmuşdur. Bundan əlavə, dəmir çatışmazlığı anemiyası da nəfəs tutma tutmalarına səbəb ola bilər. Uzun müddət yalnız ana südü ilə qidalanan, çay içən və ya dəmir baxımından zəif qidalar yeyən uşaqlarda bu hallar daha çox rast gəlinir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatına görə, dünyada uşaqların 30-40%-i dəmir çatışmazlığından əziyyət çəkir və bu, onların inkişafı və davranışlarına mənfi təsir göstərə bilər.

Diaqnoz

Nəfəs tutma tutmalarının xüsusi diaqnostik testi yoxdur. Həkimlər bu vəziyyəti valideynlərin təsvirinə və ya epizodun videosuna əsasən müəyyən edə bilərlər. Bununla yanaşı, qan analizi aparılaraq qandakı dəmir səviyyəsi yoxlanılmalıdır. Tədqiqatlar göstərir ki, dəmir əlavələrinin istifadəsi tutmaların tezliyini və şiddətini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər.

Müalicə və İdarəetmə

Nəfəs tutma tutmalarının idarə olunması onların tezliyindən və şiddətindən asılıdır. Çox vaxt xüsusi müalicə tələb olunmur, çünki uşaqlar 3-6 yaş aralığında bu vəziyyəti təbii şəkildə adlayırlar. Lakin, dəmir çatışmazlığı aşkar olunarsa, dəmir preparatlarının qəbulu tövsiyə edilir. Journal of Pediatric Neurology (2019) tərəfindən aparılan tədqiqatlar göstərir ki, dəmir çatışmazlığının müalicəsi tutmaların tezliyini 50%-ə qədər azalda bilər.

Valideynlərin Tutma Zamanı Görməli və Görməməli Olduğu İşlər:

✅ Sakit olun – Panikaya düşmək vəziyyəti daha da ağırlaşdıra bilər.
✅ Təhlükəsizliyi təmin edin – Əgər uşaq huşunu itirərsə, onu yan vəziyyətdə yatızdıraraq zədələnmənin qarşısını alın.
✅ Tutmanı müşahidə edin – Çox vaxt epizodlar 1 dəqiqədən az davam edir və öz-özünə keçib gedir.
❌ Uşağı silkələməyin, şillələməyin və ya nəfəs alması üçün zorla hərəkətlər etməyin – Bu, daha ciddi fəsadlara səbəb ola bilər.
❌ Üzünə su səpməyin və ya ağzına əşya qoymayın – Bu üsullar zərərli ola bilər.

Əgər nəfəs tutma tutmaları 1 dəqiqədən çox davam edərsə və ya çox tez-tez baş verərsə, tibbi yardım almaq vacibdir. Nadir hallarda isə nevroloji müayinə tələb oluna bilər ki, epilepsiya kimi digər xəstəliklər istisna olunsun.

Nəfəs Tutma Tutmaları ilə Epilepsiya Arasındakı Fərq

Nəfəs tutma tutmaları bəzən epileptik tutmalara bənzəyə bilər, lakin əsas fərq ondadır ki, bu hallar həmişə müəyyən bir tetikleyici faktordan (ağlama, qorxu və ya ağrı) sonra baş verir. Üstəlik, nəfəs tutma tutmaları keçirdikdən sonra uşaqlar sürətlə normala qayıdır və heç bir post-seizure (tutma sonrası) qarışıqlıq və ya yorğunluq hiss etmirlər.

Nəticə

Nəfəs tutma tutmaları uşaqların təxminən 4-5%-ində rast gəlinən bir haldır (Amerika Pediatriya Akademiyası, 2020). Baxmayaraq ki, bu tutmalar valideynlər üçün qorxulu ola bilər, onlar adətən zərərsizdir və nevroloji fəsadlara səbəb olmur. Tədqiqatlar göstərir ki, dəmir əlavələrinin qəbulu tutmaların tezliyini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Əgər uşağınızda bu vəziyyət tez-tez təkrarlanırsa, həkim müayinəsindən keçmək tövsiyə olunur.

Nəfəs tutma tutmaları barədə məlumatlı olmaq valideynlərin bu halları daha yaxşı idarə etməsinə və lazımsız narahatlığın qarşısını almasına kömək edə bilər. Unutmayın ki, uşaqlar nəfəs tutma tutmalarını qəsdən etmirlər və buna görə onlara cəza vermək və ya danlamaq doğru deyil. Əksər hallarda, uşaqlar yaş artdıqca bu vəziyyəti təbii şəkildə adlayırlar və heç bir uzunmüddətli təsiri qalmır.

Həkim Nərmin Əzizova, K.Y.Fərəcova adına Elmi-Tədqiqat Pediatriya İnstitutunun Yenidoğulmuşların Reanimasiya və İntensiv Terapiya şöbəsinin həkim-neonatoloqu, Azərbaycan Tibb Universitetinin I Uşaq Xəstəlikləri kafedrasının əməkdaşı, Pediatriya.az saytının təsisçisi