Uşaqların Sosial-Emosional İnkişafı Üzrə Qlobal Proqramlar – UNICEF və UNESCO-nun Yanaşmaları
Pediatriya.az bildirir ki, uşaqların psixososial inkişafı, erkən tərbiyə və emosional rifahı üzrə dünya miqyasında həyata keçirilən ən əhatəli təşəbbüslər UNICEF və UNESCO tərəfindən uğurla aparılmaqdadır. Bu qurumların proqramları uşaqlarda empatiya, özünü tənzimləmə, müsbət davranış və erkən öyrənmə bacarıqlarının inkişafına yönəlmişdir. Hazırda 100-dən çox ölkədə tətbiq olunan bu proqramlar milyonlarla uşağın həyat keyfiyyətinə və təhsil nəticələrinə müsbət təsir göstərmişdir. Aşağıda təqdim olunan cədvəldə bu proqramların əsas məqsədləri, əhatə dairəsi və əldə olunmuş nəticələr müqayisəli şəkildə təqdim olunur.
UNICEF və UNESCO proqramlarının müqayisəli cədvəli:
| № | Proqramın adı | Başlanma ili | Tətbiq sahələri (əsas ölkələr) | Tədqiqatın məqsədi | Tədqiqatın nəticəsi | Təxmini uşaq sayı | Qiymətləndirmə parametrləri |
| 1 | UNICEF – Early Childhood Development (ECD) | 1990 | 160+ ölkə (qlobal) | 0–8 yaşlı uşaqların erkən inkişafını dəstəkləmək, onların sağlamlıq, qidalanma, psixososial rifah, oyun və təhsil vasitəsilə optimal şəkildə formalaşmasını təmin etmək. Proqramın məqsədi uşaqların ilk 1000 günündə beyin inkişafını gücləndirmək, emosional təhlükəsizlik yaratmaq və sosial fərqlilikləri azaldaraq bütün uşaqlar üçün bərabər imkanlar təqdim etməkdir. | ECD proqramı sayəsində yüz milyonlarla uşaq təməl sağlamlıq, qidalanma və erkən stimullaşdırıcı təcrübə ilə təmin olunub. Uşaqlarda dil, sosial və emosional bacarıqların daha tez və güclü inkişaf etdiyi, məktəbə hazırlıq səviyyəsinin yüksəldiyi müşahidə olunub. Həmçinin ECDI2030 vasitəsilə ölkələr uşaqların inkişafını ölçmək və izləmək üçün etibarlı mexanizm əldə etmişdir. | 100 milyon+ | ECDI2030, MICS sorğuları, inkişaf və rifah göstəriciləri |
| 2 | UNESCO – Learning to Be | 1972 | UNESCO üzv ölkələri, əsasən Asiya, Afrika, Avropa | Uşağın və yeniyetmənin şəxsiyyət kimi formalaşması üçün təhsil sistemlərinin yalnız biliyə deyil, həm də dəyərlərə, empatiyaya, sosial məsuliyyətə və özünü dərkə əsaslanmasını təmin etmək. Proqram insan hüquqları, sülh, tolerantlıq və psixososial inkişafı təhsilin ayrılmaz hissəsi hesab edir. | Learning to Be proqramı nəticəsində bir çox ölkənin kurikulumlarında və təhsil siyasətlərində sosial-emosional öyrənmə, vətəndaşlıq və etik bacarıqların tədrisi artırılmışdır. Məktəblərdə empatiya, qarşılıqlı hörmət və iştirakçılıq dəyərləri gücləndirilmiş, təhsil yanaşmaları daha insani və inklüziv modellərlə əvəz olunmuşdur. | Milyonlarla şagird | Empatiya, özünü dərk, sosial məsuliyyət, davranış |
| 3 | UNICEF – Parenting for Lifelong Health (PLH) | 2012 | 30+ ölkə (Cənubi Afrika, Filippin, Türkiyə, Moldova və s.) | Valideynlərə zorakılıqsız tərbiyə metodlarını öyrətmək, uşaq davranışını pozitiv yanaşmalarla tənzimləmək və ailədaxili münasibətləri gücləndirmək. Proqram psixoloji rifahı artırmaq və uşaq hüquqlarına əsaslanan tərbiyəni təşviq etməyə yönəlib. | Proqramın tətbiq olunduğu ölkələrdə fiziki cəzanın və emosional zorakılığın azaldığı, valideynlərin tərbiyə bacarıqlarında əhəmiyyətli irəliləyiş olduğu müşahidə olunub. Uşaqlarda aqressiv və qorxu əsaslı davranışların azalması, daha güclü emosional əlaqələrin yaranması əldə olunan əsas nəticələrdəndir. | 2 milyondan çox uşaq və ailə | Zorakılıq faizi, valideyn özünəinamı, tərbiyə dəyişikliyi |
| 4 | UNESCO – Happy Schools Framework | 2015 | 10+ Asiya ölkəsi (Tailand, Nepal, Hindistan və s.) | Məktəbləri təkcə akademik nəticələrə deyil, həm də şagirdlərin emosional rifahına yönəltmək, məktəbdə xoşbəxtlik, təhlükəsizlik və iştirakçılıq hissini artırmaq. Məqsəd məktəbi psixososial baxımdan dəstəkləyici mühitə çevirməkdir. | Happy Schools çərçivəsi əsasında aparılan pilot layihələr məktəblərdə davamiyyətin artdığını, müəllim-şagird münasibətlərinin yaxşılaşdığını və psixososial rifahın gücləndiyini göstərmişdir. Akademik təzyiqlərin azaldılması şagirdlərin öyrənməyə motivasiyasını və iştirakçılığını artırmışdır. | 1 milyondan çox şagird | Davamiyyət, müəllim-şagird münasibətləri, rifah sorğuları |
| 5 | UNICEF – Global Framework on Transferable Skills | 2019 | 100+ ölkədə strategiyaya inteqrasiya | Uşaqlara və gənclərə əmək bazarı və həyat üçün vacib olan sosial, emosional və kognitiv bacarıqları qazandırmaq. Bu bacarıqlar arasında özünü tənzimləmə, empatiya, tənqidi düşüncə və problem həll etmə xüsusi yer tutur. | Bu çərçivə əsasında çoxsaylı ölkələr kurikulumlarını yeniləyərək sosial-emosional bacarıqları tədrisə inteqrasiya etmiş, müəllimlər üçün təlimlər keçirmiş və qiymətləndirmə sistemlərini formalaşdırmışdır. Nəticədə uşaqlarda emosional sabitlik, münaqişə həll bacarığı və əməkdaşlıq səviyyəsində nəzərəçarpacaq inkişaf qeydə alınmışdır. | 10 milyon+ uşaq və gənc | Sosial bacarıqlar, özünü tənzimləmə, əməkdaşlıq səviyyəsi |
| 6 | UNICEF, WHO, UNESCO – Nurturing Care Framework (NCF) | 2018 | 120+ ölkə, xüsusilə inkişaf etməkdə olan regionlar | 0–5 yaşlı uşaqların həyatın erkən mərhələsində sağlamlıq, təhlükəsizlik, emosional qayğı və stimullaşdırıcı mühitlə təmin olunmasıdır. Proqramın məqsədi uşaqların fiziki, sosial, emosional və idrak inkişafını optimallaşdırmaq, eyni zamanda onların gələcəkdə uğurlu və dayanıqlı fərdlər kimi formalaşmasına zəmin yaratmaqdır. Valideynlərə və baxıcılara uşağın xasiyyətinə uyğun yanaşma, erkən stimullaşdırma, stressin azaldılması və travma sonrası dəstək üsulları öyrədilir. Çərçivə uşağın təbii potensialını maksimum dərəcədə reallaşdırması üçün ailə, icma və dövlət arasında koordinasiyalı bir yanaşmanı təşviq edir. | Nurturing Care Framework tətbiq olunan ölkələrdə uşaqların erkən inkişaf göstəriciləri yaxşılaşmış, riskli ailələrdə stressin idarə olunması və müsbət tərbiyə yanaşmaları gücləndirilmişdir. Uşaqlarda davranış pozuntuları, inkişaf gecikmələri və travmaya bağlı hallar azalmışdır. Milli səviyyədə erkən inkişaf strategiyalarının qəbuluna və universal göstəricilərin tətbiqinə zəmin yaratmış, valideynlərin bilik və bacarıqlarında nəzərəçarpacaq irəliləyiş təmin olunmuşdur. | 100 milyon+ körpə və uşaq | Qidalanma, ünsiyyət, təhlükəsizlik, sevgiyə cavablılıq |
