Uşaqlarda yerimə və onun pozğunluqları: normal inkişaf, risk faktorları və tövsiyələr. Həkim Nərmin Əzizova

Yerimə uşağın motor inkişafında ən mühüm mərhələlərdən biridir və onun baş verməsi sinir sistemi, əzələ-skelet strukturu və sosial-mühit faktorlarının harmoniyasına bağlıdır. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatına görə, yerimənin normal başlanma yaşı 12–18 ay arasıdır.
Fikrimcə, bu aralığın mədəni və sosial mühitdən asılı olaraq dəyişə bilməsi nəzərə alınmalıdır — bəzi regionlarda uşaqlar daha erkən aktivləşir, digərlərində isə daha gec motor təşəbbüs göstərirlər.

Normal yerimə inkişafı

Fikrimcə, bu mərhələlərdə uşağın sərbəst hərəkətinə imkan vermək və yürütəcdən uzaq durmaq valideyn maarifləndirilməsində prioritet mesaj olmalıdır.

Yerimədə gecikmə və pozğunluqların səbəbləri

Bioloji və genetik amillər

• Genetik sindromlar
• Vaxtından əvvəl doğulma
• Aşağı doğum çəkisi

Əzələ–skelet sistemi amilləri

• Düz tabanlıq, qalça displaziyası, metatarsus adduktus və s.
  Fikrimcə, bu qrup pozğunluqların çoxu erkən müşahidə və sadə fizioterapevtik müdaxilə ilə korreksiya oluna bilər — əsas məsələ ilkin diaqnostikanın vaxtında aparılmasıdır.

Risk qrupları

Vaxtından əvvəl doğulmuş, az çəkili, hamiləlik zamanı hipoksiya keçirmiş və ya ailə anamnezində nevroloji xəstəlik olan uşaqlar risk altındadır.
Tədqiqatlara görə, 32 həftədən əvvəl doğulan körpələrin təxminən 40%-ində motor inkişaf gecikir (Gallahue, 2020).
Fikrimcə, bu uşaqlar üçün 6, 12 və 18 ayda məqsədyönlü inkişaf skrininqi tətbiq edilməlidir.

Yerimə pozğunluqlarının əlamətləri

• Asimmetrik addımlar
• Tez-tez yıxılma
• Barmaq ucu ilə yerimə
• Tarazlıq çətinliyi

Fikrimcə, valideynlərə bu simptomların “keçici” ola biləcəyini demək əvəzinə, onlara konkret müşahidə meyarları öyrədilməlidir (məsələn, 3 həftə ərzində dəyişiklik yoxdursa – mütləq həkimə müraciət etmək).

Reabilitasiyada valideynin rolu

Reabilitasiya yalnız mütəxəssis seansları ilə məhdudlaşmamalıdır. Valideynin gündəlik dəstəyi, uşağın təşəbbüslərini müsbət qarşılaması və evdə kiçik balans oyunları mühüm əhəmiyyət daşıyır.
Fikrimcə, valideynin bu prosesdə aktiv iştirakı uşağın psixoloji motivasiyasını artırır və müalicə nəticələrini gücləndirir.

Müalicə və reabilitasiya prinsipləri

ÜST-ün “Early Childhood Intervention Guidelines” (2020) sənədinə əsasən erkən müdaxilə (0–3 yaş arası) motor bacarıqların bərpasında ən effektiv dövrdür.
Fikrimcə, fərdiləşdirilmiş müalicə yanaşması — yəni uşağın emosional və ailə mühiti ilə uyğunlaşdırılmış proqram — klassik fizioterapiyadan daha davamlı nəticə verir.

Statistik göstəricilər

• 5 yaşadək uşaqların təxminən 6%-ində motor inkişaf gecikməsi müşahidə olunur (WHO, 2021).
• Serebral iflic halları ümumi inkişaf gecikmələrinin 30%-ni təşkil edir.
• Erkən fizioterapiya proqramlarına cəlb olunan uşaqlar müstəqil yeriməyə 4–6 ay daha tez çatır (CDC, 2022).

Fikrimcə, bu göstəricilər göstərir ki, ölkə səviyyəsində erkən skrininq və reabilitasiya proqramlarına sərmayə həm sosial, həm iqtisadi baxımdan faydalıdır.

Nəticə

Yerimə uşağın müstəqilliyinin simvoludur və hər bir fərd üçün bu prosesin tempi fərqlidir. Fikrimcə, valideynlər və həkimlər üçün əsas məqsəd “normal ilə gecikmiş” etiketlərdən çox, inkişafın keyfiyyətini və dinamikanı izləmək olmalıdır.

İstinadlar

1. World Health Organization (2021). Motor Development Milestones: Child Growth Standards.
2. Centers for Disease Control and Prevention (2022). Cerebral Palsy Surveillance System Annual Report.
3. Gallahue, D., Ozmun, J., & Goodway, J. (2020). Understanding Motor Development in Early Childhood.
4. Mayo Clinic (2023). Toe walking in children: causes and management.
5. World Health Organization (2020). Early Childhood Intervention: Key Principles and Strategies.
6. Novak, I. et al. (2017). Early, Accurate Diagnosis and Early Intervention in Cerebral Palsy. JAMA Pediatrics, 171(9), 897–907.