Mövsümi qrip və qripə qarşı peyvənd: Uşaqlar və risk qrupları üçün əhəmiyyəti. Həkim Nərmin Əzizova

Öskürəklər Qızdırma Vaksinasiya Xəbərlər Yoluxucu xəstəliklər
10 Oktyabr 2025

Mövsümi qrip nədir?

Mövsümi qrip, influenza A və B viruslarının səbəb olduğu, hər il milyonlarla insana təsir edən yoluxucu tənəffüs yolu xəstəliyidir. Orta iqlim qurşağında adətən payızda başlayır və qış aylarında ən yüksək həddə çatır. Dünya üzrə hər il təxminən 1 milyard qrip halı qeydə alınır, bunların 3–5 milyonu ağır xəstəlik formasına keçir və 290.000–650.000 insan qripə bağlı fəsadlar səbəbi ilə həyatını itirir.

Uşaqlarda qrip riski

Xüsusilə 5 yaşdan kiçik uşaqlar, ən çox da 2 yaşdan balaca körpələr qripə görə xəstəxanaya yerləşdirilmə baxımından yüksək risk daşıyır. Araşdırmalar göstərir ki, qrip səbəbilə xəstəxanaya düşən uşaqların təxminən yarısı əvvəlcədən tamamilə sağlam olub, yəni heç bir xroniki xəstəliyi olmayıb.
2022-ci ildə aparılan bir araşdırmada sübut edilib ki, qrip peyvəndi uşaqlarda ciddi qripə yoluxma riskini 75% azaldır.

Qripin əlamətləri

Qrip çox vaxt soyuqdəymə ilə qarışdırıla bilər. Yoluxmadan təxminən 2 gün sonra aşağıdakı tipik əlamətlər üzə çıxır:

  • Birdən başlayan yüksək hərarət;
  • Quru öskürək;
  • Baş, əzələ və oynaq ağrıları;
  • Güclü halsızlıq, boğaz ağrısı, burun axması;
  • Hərarət adətən 2–5 gün davam edir.

Mümkün fəsadlara sətəlcəm (zatürə), orta qulaq iltihabı, sinusit, əzələ iltihabı, qusma, ishal və nadir hallarda sinir sistemi pozğunluqları daxildir.

Qripə qarşı peyvənd nə zaman vurulmalıdır?

Qripdən qorunmanın ən təsirli yolu peyvənddir.

  • 6 aydan yuxarı olan hər kəsə qrip peyvəndi tövsiyə olunur.
  • Peyvənd üçün ən uyğun vaxt sentyabr–oktyabr aylarıdır, lakin qışda da vurulduqda qoruyucu təsir göstərir.
  • İdeal olaraq peyvənd qrip mövsümü başlamadan ən azı iki həftə əvvəl olunmalıdır.

Xüsusilə peyvənd mütləq aşağıdakı qruplara vurulmalıdır:

  • 5 yaşdan kiçik uşaqlar (xüsusilə 2 yaşdan balacalar);
  • Xroniki ürək, ağciyər, böyrək, qaraciyər və ya maddələr mübadiləsi xəstəlikləri olanlar;
  • İmmuniteti zəif olanlar (doğuşdan və ya sonradan qazanılmış);
  • Astma, kistik fibroz kimi xroniki tənəffüs xəstəlikləri olanlar;
  • HİV, şiş və ya immunosupressiv müalicə alan uşaqlar;
  • Riskli şəxslərlə eyni evdə yaşayan uşaqlar.

Uşaqlarda qripə qarşı peyvənd və doza fərqləri

Qrip peyvəndi 6 ay və yuxarı bütün uşaqlara təhlükəsiz şəkildə vurula bilər. Lakin, doza uşağın yaşına və əvvəlcə peyvənd olunub-olunmamasına görə dəyişir:

  1. 6 ay – 8 yaş arası uşaqlar:
    1. Əgər ilk dəfə peyvənd olunurlarsa, 1 ay fasilə ilə 2 doza vurulmalıdır.
    2. Əvvəllər ən azı bir dəfə peyvənd olunublarsa, tək doza kifayətdir.
  2. 9 yaş və yuxarı uşaqlar:
    1. Tək doza peyvənd kifayətdir.

Bu qayda uşaqlarda immun sisteminin qrip virusuna qarşı daha güclü və davamlı qoruma yaratmasına kömək edir.

Sağlamlıq işçiləri və qrip peyvəndi

Sağlamlıq işçiləri qrip baxımından risk qrupunda sayılsalar da, araşdırmalar onların peyvənd olunma faizlərinin aşağı olduğunu göstərir:

İsveçdə (2007–2019) peyvənd olunma göstəricisi cəmi 14,7–31% arasında dəyişib.

Türkiyədə 2015-ci ildə aparılan bir araşdırmada bu göstərici yalnız 18,4% olub.

Ən çox qeyd edilən səbəblər isə yan təsirlərdən çəkinmək və qripi tez-tez keçirmədiklərinə inanmaqdır.

Hamiləlik və südvermə dövründə peyvənd

Aparılan çoxsaylı tədqiqatlar göstərir ki, hamiləlik dövründə vurulan qrip peyvəndi həm ananı, həm də körpəni qoruyur. Süd verən anaların peyvənd olunması isə körpələri də qripdən və onun ağırlaşmalarından qorumağa kömək edir.

İnkişaf etmiş ölkələrdə vəziyyət

İnkişaf etmiş ölkələrdə qripə qarşı peyvəndlənmə səviyyəsi daha yüksəkdir. Məsələn, ABŞ və Avropa ölkələrində uşaqlar və risk qrupları arasında peyvənd olunma göstəriciləri 60–70%-ə qədər yüksəlir. Bu, həm fərdi qorunmanı, həm də ictimai immuniteti gücləndirir.

Statistika

ABŞ-da 2021–2022 mövsümündə 6 ay–17 yaş arası uşaqların təxminən 58%-i qrip peyvəndi alıb.

Avropa İttifaqı ölkələrində risk qrupları üçün peyvəndlənmə göstəricisi ortalama 40–75% arasında dəyişir.

Peyvəndin geniş tətbiqi nəticəsində inkişaf etmiş ölkələrdə qripə görə xəstəxanaya yerləşdirmə və ölüm halları əhəmiyyətli dərəcədə azalıb.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) tövsiyələri

ÜST hər il qrip peyvəndinin tərkibini mövsümə uyğun yeniləyir və aşağıdakı qruplar üçün mütləq peyvənd tövsiyə edir:

5 yaşdan kiçik uşaqlar;

Yaşlılar (65 yaşdan yuxarı);

Hamilə qadınlar;

Xroniki xəstəlikləri olan şəxslər;

Sağlamlıq işçiləri.

ÜST bildirir ki, peyvənd həm fərdi sağlamlığın qorunması, həm də qripin yayılmasının qarşısının alınması üçün ən effektiv yoldur.

Azərbaycanda vəziyyət

Azərbaycanda Səhiyyə Nazirliyi 2025-ci ilin oktyabrında qripə qarşı vaksinasiya kampaniyasına start verib və əhaliyə, xüsusilə risk qruplarına pulsuz peyvənd olunmağı tövsiyə edib. Nazirlik valideynlərə uşaqları vaxtında peyvənd etdirməyi də xatırladır.

Digər qoruyucu yollar

Peyvənddən əlavə, aşağıdakı sadə tədbirlər qripdən qorunmada mühüm rol oynayır:

Əlləri müntəzəm yumaq;

Öskürərkən və ya asqırarkən birdəfəlik salfetdən istifadə etmək, yoxdursa dirsəyin içindən istifadə etmək;

Xəstə insanlarla yaxın təmasdan çəkinmək;

Qapalı və izdihamlı yerlərdə maska taxmaq.

Mənbələr

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (WHO). Influenza (Seasonal) – https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/influenza-(seasonal)

Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Key Facts About Seasonal Flu Vaccine – https://www.cdc.gov/flu/prevent/keyfacts.htm

European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC). Seasonal influenza vaccination and antiviral use in EU/EEA Member States – https://www.ecdc.europa.eu/en/seasonal-influenza

Oxu.az. Azərbaycanda qrip əleyhinə vaksinasiya kampaniyasına start verilir – https://oxu.az/cemiyyet/azerbaycanda-vaksinasiya-kampaniyasina-start-verilir