Qarayara xəstəliyi: əlamətləri və müalicəsi

Qarayara xəstəliyi (Bacillus antrachisis) — bakteriya tərəfindən törədilən yoluxucu xəstəlikdir.

Torpaqda təbii olaraq spor formasında qeyri aktiv şəklində olur. Əlverişli şərait olduqda aktiv şəkilə keçərək ev heyvanları xüsusən otlayan və vəhşi heyvanlara yoluxdurur.

İnsanlar bu yoluxucu xəstəliyə yoluxmuş heyvanlarla təmas nəticəsində və ya bakteriya daşıyıcı heyvanın məhsulları ilə yoluxa bilirlər. Əksər hallarda dəri yaralarından bakteriyaya yoluxma halları görülür.

Qarayara xəstəliyi həm insanlarda, həm heyvanlarda digər ağır xəstliklərə yoluxmaya səbəb ola bilərlər.

Bir qayda olaraq bu xəstəlik suçiçəyi və ya qrip kimi insandan insana keçmir. Lakin, nadir hallarda xəstə insanın dəri zədəsi ilə birbaşa təmasla keçmə ehtimalı vardır.

Xüsusilə heyvandarlıqla məşğul olan insanlar, veterinar (əsasən yoluxmuş heyvanla işləyən) və sair şəxslər risk qrupunda sayılırlar.

Xəstəliyin müxtəlif formaları vardır  

Dəri qarayara forması — bakteriyalar dəridəki zədə ocağı – yara vasitəsilə bədənə daxil ola bilər. Dəri forması xəstəliyin ən çox 95%-də yayılmış  və ən az ölümcül olduğu müşahidə edilən tipidir. Risk qrupunda baytarlar və heyvanların yunu, dərisi və tükləri ilə məşğul olan insanlar daxildir. Klinik əlamətlər 2-5 gün inkubasiya dövründən sonra qaşıntılı papula kimi ortaya çıxır. Baş, boyun və ətraflarda müşahidə edilir. Ağırlaşmayan dəri zədələri 1-3 həftə ərzində sağalır və iz qoymadan itir. Bu formada baş ağrısı, halsızlıq, yüngül qızdırma müşahidə edilə bilinər.

Bağırsaq qarayarası — yoluxmuş heyvanın az bişmiş və ya çiy ətini yeyən insanlara yoluxa bilən növdür. Bakteriyalar yemək borusu, boğaz, mədə və bağırsaqlara təsir göstərir.

Ağciyər qarayarası — havada olan qarayara sporları ilə nəfəs alan insanlar qarayaranın ölümcül formasını qəbul edə bilərlər. Bu ciddi tənəffüs problemlərinə və ölümə səbəb ola bilər. İnhalyasiya yoluxucu qarayara yoluxmuş heyvanların sporlarını tənəffüs edən insanlara, məsələn, yun dəyirmanlarında, kəsimxanalarda və dabbal zavodlarında işləyən insanlara təsir göstərir.

Klinik əlamətləri

Qarayara xəstəliyinin əlamətləri növündən asılı olaraq dəyişir. Qarayara xəstəliyinin simptomları adətən infeksiyadan sonra bir həftə ərzində müşahidə olunur. Bəzən qarayara xəstəliyinin əlamətləri iki ay ərzində hiss olunmaya bilər.

• sinə ağrısı;
• nəfəs almaqda çətinlik;
• bulantı və qusma;
• yorğunluq və zəiflik;
• qızdırma və həddindən artıq tərləmə;
• baş ağrısı və ya əzələ ağrıları;
• qaşıntılı blisterlər və ya qabarmalar;
• ağrılı dəri xorası;
• qarın ağrısı və qanlı ishal;
• şişkin limfa düyünləri.

Müalicəsi

Belə klinik əlamətlər müşahidə edildikdə mütləq xəstəxanaya müraciət edilməlidir. Bir qayda olaraq müalicədə antibiotik terapiya təyin olunur.

Tövsiyələr

• Risk qrupundan olan şəxslər vaxtı-vaxtında zəruri peyvəndlənmə olunmalıdır;
• Çiy və ya az bişmiş ət qidalarını qəbul etməkdən çəkinməlidir;
• Heyvan dərisindən və ya tükündən hazırlanmış suvenirlərdən istifadədən çəkinməlidir;
• Bacillus antrachisis sporları torpaqda uzun müddət canlı və yaxşı qalaraq yoluxuculuğunu qoruyur. Buna görə də xüsusən endemik ərazilərdə əkinçilik ərazilərində qorunma yollarının təşkili vacibdir.

Nərmin Əzizova

K.Y.Fərəcova adına Elmi-Tədqiqat Pediatriya İnstitutunun həkimi və dissertantı,

Azərbaycan Tibb Universitetinin I Uşaq Xəstəlikləri kafedrasının əməkdaşı