Autizm: Neyroinkişaf pozuntu və əsas əlamətləri

Autizm, fərdin sosial ünsiyyət bacarıqlarına, davranışlarına və maraqlarına təsir edən neyroinkişaf vəziyyətidir. Bu pozuntu adətən erkən uşaqlıq dövründə ortaya çıxır və həyat boyu davam edə bilər.

Autizmin yayılması və statistika

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatlarına görə, dünyada hər 100 uşaqdan təxminən 1-i Autizm Spektr Pozuntusu (ASP) diaqnozu alır. Son illərdə diaqnostikanın təkmilləşdirilməsi və ictimaiyyətin məlumatlılığının artması ilə birlikdə ASP-nin yayılma tezliyi də yüksəlmişdir. ABŞ Xəstəliklərə Nəzarət və Profilaktika Mərkəzinin (CDC) 2023-cü il hesabatına əsasən, hər 36 uşaqdan 1-də autizm aşkar edilir.

Autizm oğlan uşaqlarında qızlara nisbətən daha çox rast gəlinir. Statistikalara əsasən, bu nisbət təxminən 4:1-dir. Bununla yanaşı, autizmin hər bir fərddə fərqli şəkildə təzahür etməsi onun “spektr” kimi təsnif edilməsinə səbəb olmuşdur.

Autizmin əsas əlamətləri

Autizm Spektr Pozuntusunun müxtəlif səviyyələri və təzahür formaları mövcuddur. Lakin, əsas əlamətləri ümumiyyətlə aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:

Sosial ünsiyyət və əlaqələrdə çətinliklər

• Göz təması qurmaqda çətinlik
• Başqalarının duyğularını başa düşmək və empati göstərməkdə çətinlik
• Ailə üzvləri və dostlarla əlaqə qurmaqda problemlər
• Sosial qaydalara riayət etməkdə çətinlik (məsələn, növbə gözləmək və ya söhbətə başlamaq)

Təkrarlanan davranışlar və maraqlar

• Eyni hərəkətləri və ya davranışları təkrarlamaq (məsələn, əlləri çırpmaq, tərpətmək)
• Dar bir maraq dairəsi ilə əlaqədar intensiv məşğuliyyət (məsələn, müəyyən bir mövzuya həddindən artıq fokuslanmaq)
• Dəyişikliklərə qarşı həssaslıq (rutin dəyişikliklərinə və ya yeni mühitlərə adaptasiya çətinliyi)

Sensor məsələlər

• Səsə, işığa, toxunuşa və ya digər sensor stimulalara qarşı həddindən artıq həssaslıq
• Bəzi hallarda əksinə, müəyyən stimullara qarşı hissiyat azlığı (məsələn, ağrıya həssaslığın azalması)

Autizmin səbəbləri

Autizmin dəqiq səbəbi tam bilinməsə də, alimlər bu pozuntunun genetik və ətraf mühit faktorları ilə əlaqəli olduğunu düşünürlər. Aparılmış tədqiqatlar göstərir ki, autizmli uşaqların əksəriyyətində müəyyən genetik dəyişikliklər mövcuddur. Hamiləlik dövründə ananın sağlamlıq vəziyyəti, ətraf mühit təsirləri və doğuşdan sonra uşağın inkişafına təsir edə biləcək bəzi amillər də nəzərə alınmalıdır.

Autizm diaqnostikası və müalicəsi

Autizmin erkən diaqnozu uşağın inkişafına müsbət təsir edə bilər. Adətən, diaqnoz klinik müşahidələr, valideynlərin verdiyi məlumatlar və xüsusi inkişaf testləri əsasında qoyulur.

Hazırda autizmin tam müalicəsi olmasa da, erkən müdaxilə, davranış terapiyaları və fərdi dəstək proqramları autizmli uşaqların sosial və ünsiyyət bacarıqlarını inkişaf etdirməyə kömək edə bilər.

Autizmli fərdlərə dəstək

Autizm spektrində olan uşaqların və böyüklərin cəmiyyətə inteqrasiyasını artırmaq üçün ailələrə, müəllimlərə və digər mütəxəssislərə böyük rol düşür. Onlara dəstək olmaq üçün aşağıdakı addımları atmaq faydalıdır:

• Fərdi ehtiyaclara uyğun təhsil proqramlarının tətbiqi
• Davranış terapiyalarının istifadəsi
• Sosial bacarıqların inkişaf etdirilməsi üçün dəstək qruplarının təşkili

Nəticə

Autizm fərdi unikallıqla yanaşmaq lazım olan bir inkişaf vəziyyətidir. Onların potensialını ortaya çıxarmaq və cəmiyyətə uğurla inteqrasiya etmələrini təmin etmək üçün erkən diaqnostika, dəstək proqramları və anlayışlı yanaşma mühüm rol oynayır.