Körpənin Hərəkətlə Böyüyən Dünyası: Neyromotor İnkişaf Bələdçisi. Həkim Nərmin Əzizova
Ümumi məlumat
Körpələrdə neyromotor inkişaf, sinir sisteminin yetkinləşməsi ilə bədənin əzələ və hərəkətlərinə nəzarətin tədricən formalaşdığı təbii bir prosesdir. Bu inkişaf ilkin reflekslər – köklənmə və tutma ilə başlayır və getdikcə daha mürəkkəb bacarıqlar olan yuvarlanma, oturma, yerimə ilə davam edir.
Əksər körpələr 12-15 ay arasında yeriməyə başlayır, təxminən 90%-i isə 18 aya qədər bu mərhələyə çatır. Genetik amillər, ətraf mühit, erkən təcrübələr və fiziki aktivlik inkişafın sürət və keyfiyyətinə təsir edir. Araşdırmalara görə, erkən yaşlardan aktiv olan uşaqlarda sonrakı mərhələlərdə motor bacarıqları daha inkişaf etmiş olur.
Körpələrdə neyromotor inkişafın gecikmə səbəbləri
- Genetik xəstəliklər – Daun sindromu, Serebral iflic
- Vaxtından əvvəl doğuş – 37 həftədən əvvəl dünyaya gələn körpələrdə orqan və sistemlərin yetkinləşməməsi inkişafın gecikməsinə səbəb ola bilər.
- Ətraf mühit faktorları – Toksinlərə məruz qalma, qidalanma pozğunluğu, stimullaşdırmanın olmaması motor və idrak inkişafına mənfi təsir göstərə bilər.
İnkişafda gecikmə əlamətləri
Mental inkişaf üzrə narahatedici əlamətlər
| Yaş | Əlamətlər |
| 0-1 ay | Yüksək səslərə reaksiya yoxdur |
| 2 ay | Səslərə və üzdəki mimikalara reaksiya vermir |
| 4 ay | Gülümsəmir, əşyaları izləməz, səs çıxarmır |
| 6 ay | Əşyaları tutmur, səslərə dönmür, qığıldamır |
| 9 ay | Tanıdığı insanlara reaksiya vermir, səssizdir |
| 12 ay | Adına cavab vermir, “yox” sözünü anlamır |
| 15 ay | Sadə sözlər demir, işarə etmir |
| 18 ay | 6 söz ifadə edə bilmir, əşyaların funksiyasını anlamır |
| 24 ay | Sadə əmrləri yerinə yetirmir, 2 sözlü cümlə qurmur |
| 36 ay | 3 sözlü cümlə demir, oyun oynaya bilmir |
| 48 ay | “Bənzər və fərqli” anlayışlarını başa düşmür, suallara cavab vermir |
| 60 ay | Rəngləri tanımır, real və xəyali oyunları ayıra bilmir |
Psixi-emosional inkişaf üzrə narahatedici əlamətlər
| Yaş | Əlamətlər |
| 6 ay | Gülümsəməmək, sevindirici reaksiya olmaması |
| 9 ay | Qarşılıqlı mimika və səslərin olmaması |
| 12 ay | Adla çağırıldıqda reaksiya yoxdur, hecalama və jestlər yoxdur |
| 15 ay | İşarə ilə istək bildirmir, söz ehtiyatı yoxdur |
| 18 ay | Xəyali oyunlar və jestlər yoxdur |
| 24 ay | 2 sözlük mənalı cümlələr demir |
| Hər yaşda | Əvvəllər olan bacarıqların itməsi (hecalama, sosial münasibət və s.) |
Motor inkişaf üzrə narahatedici əlamətlər
| Yaş | Əlamətlər |
| 4 ay | Üzü üstə zəif baş saxlama, dəstəkli oturmada çətinlik |
| 9 ay | Dəstəksiz otura bilmir, ayaqlardan dəstək almır |
| 18 ay | Dəstəksiz yeriyə bilmir |
| Hər yaşda | Əl və ayaqlarda simmetriya pozğunluğu, əvvəl bacardığı hərəkətlərin itməsi |
Aylara görə normal neyromotor inkişaf
| Yaş | Bacarıqlar |
| 2 ay | Əllər yumruq formasındadır, başını qaldıra bilir, səslər çıxarır |
| 3 ay | Başını saxlaya bilir, əşyaları izləyir, qığıldayır |
| 4 ay | Əlini əşyalara uzadır, başını səslərə yönəldir |
| 5-6 ay | Arxadan üzü üstə çevrilir, əşyaları bir əlindən digərinə keçirir |
| 7-8 ay | Dəstəkli otura bilir, əşyalara uzanır, hecaları təkrar edir |
| 9-10 ay | Dəstəksiz oturur, tutaraq ayaqda durur, “bay-bay” edir |
| 11-12 ay | Köməklə yeriyir, sadə sözlər deyir, sadə əmrləri yerinə yetirir |
| 13-15 ay | Öz başına yeriyir, əşyanı göstərə bilir, qaralama çəkə bilir |
| 18 ay | Pilləkənlə qalxır, top atır, kub qura bilir, bədən üzvlərini tanıyır |
| 24 ay | Qaça bilir, 2-3 sözlük cümlələr qurur, kitab səhifələrini çevirir |
| 2-3 yaş | Rahat qaçır, tualet təliminə başlayır, pilləkən qalxır və düşür |
| 4-5 yaş | Tək ayaq üstündə durur, velosiped sürür, dairələr çəkir |
| 4-6 yaş | Tək ayaqla tullana bilir, özünü geyindirir, rol oyunları oynayır |
Nəticə
Neyromotor inkişaf körpənin refleks hərəkətlərindən başlayaraq yerimə, qaçma və koordinasiya tələb edən fəaliyyətlərə qədər inkişaf prosesini əhatə edir. Genetik faktorlar və ətraf mühitin rolu bu inkişafda mühüm yer tutur. Zamanında fərq edilən gecikmələr və müdaxilə, uşağın gələcək inkişafı üçün çox vacibdir.
Nərmin Əzizova,
Pediatriya.az saytının təsisçisi