Körpələrdə Əlavə Qidalanmanın Prinsipləri və Praktik Yanaşmalar

Körpəlik dövründə düzgün qidalanma, uşağın sağlam inkişafının təməlidir. Ana südündən əlavə qidaya keçid mərhələsi isə diqqətlə planlanmalı və elmi tövsiyələrə əsaslanmalıdır.

1. Ana südü və ilk 6 ay
   İlk 6 ayda körpənin yalnız ana südü ilə qidalanması Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (WHO) və UNICEF tərəfindən tövsiyə olunur. Bu dövrdə körpəyə su, meyvə şirəsi və ya digər əlavə heç nə verilməməlidir. Ana südü körpənin 0–6 ayda 100 faiz, 6–12 ayda təqribən 50 faiz, 1 yaşdan sonra isə 30 faizədək enerji və qida ehtiyaclarını qarşılayır.
2. Əlavə qidaya keçid zamanı
   Əlavə qidalar WHO və ESPGHAN-ın tövsiyəsinə əsasən 6-cı aydan başlayaraq təqdim olunmalıdır. Əəgər körpə süní qida ilə qidalanırsa, həkim məsləhəti ilə əlavə qidaya 4-cü aydan başlanıla bilər.
3. Əlavə qida verilməsinin qaydaları

• Hər yeni qida 3 gün ara ilə təqdim olunmalıdır
• İlk olaraq 1 çay qaşığı ilə başlanmalı, miqdar tədricən artırılmalıdır
• Qidalar evdə hazırlanmalı, duzsuz, ədviyyatsız və hipoallergen olmalıdır
• Soyudulmamış qidalar 2 saat ərzində verilməlidir

4. 1 yaşa qədər qadağan olunan qidalar

5. BLW (Baby-led weaning) metodu

• Körpə nə qədər yeyəcəyinə özü qərar verir
• Ailə süfrəsinə oturdularaq yeməkdə iştirak etməsi təşviq edilir

6. Əlavə qidalara öyrəşdirmə və başlanğıc məhsullar
   Körpəyə yeni qidalar təqdim edilərkən miqdar azdan başlayaraq artırılır. İlk aylarda meyvə və tərəvəz püreləri, sıyıqlar və yumurta sarısı istifadə oluna bilər.
7. Aylar üzrə praktik qida planları

6–8 aylıq körpələr ücün qida planı:

9–12 aylıq körpələr ücün qida planı:

8. Əlavə qidaya vaxtsız başlamanın riskləri

Çox erkən:

• Dəmir və sinkin sorulması azalır
• Ana südü ilə qidalanma müddəti qısalır
• İnfeksiyalara meyl artır

Çox gec:

• Qidalanma çatışmazlığı riski
• Psixomotor gerilik
• Çeynəmə funksiyasında zəiflik

9. Xüsusi qeydlər və yanlış yanaşmalar

• Ət suyu yalnız dadvericidir, zülal ehtiva etmir
• Körpə peçenyeləri şəkərli və yağlı olduğuna görə tövsiyə olunmur
• Qaraciyər yalnız 1 yaşdan sonra və az miqdarda verilməlidir
• Düyü ən həzm olunan və faydalı taxıldır

10. Əlavə qidalanma zamanı diqqət tələb edən əlamətlər

Əlavə qidalanma prosesində bəzi hallar körpənin bədəninin uyğunlaşmadığını və ya qida allergiyası, həzm pozuntusu kimi problemlərin olduğunu göstərir.

Aşağıdakı vəziyyətlərdə pediatra müraciət edin:

• Qida qəbulundan sonra qusma və ya davamlı öyümə
• İshal və ya qəbizlik (xüsusilə 48 saatdan çox davam edən hallarda)
• Dəri səpgiləri, qaşınma, ağız ətrafında qızartı
• Boğazda ödem, öskürək, hırıltı, nəfəs darlığı
• Uzun müddətli iştahasızlıq
• Çəki artımının dayanması və ya geriləmə
• Halsızlıq, yuxuya meyl
• Qanlı nəcis və ya nəcisdə selik
• Yemək zamanı çeynəmədə çətinlik, boğulma epizodları

Nəticə və tövsiyələr

• İlk 6 ay yalnız ana südü ilə qidalanma tövsiyə olunur
• Əlavə qidaya keçid mərhələli, diqqətli və fərdi yanaşma ilə həyata keçirilməlidir
• Evdə hazırlanan, təbii və körpəyə uyğunlaşdırılmış qidalar üssünlük təşkıl etməlidir
• Körpənin qidalanması həkim nəzarətində aparılmalı və ailə tərəfindən müşahidə edilməlidir

İstinadlar

1. World Health Organization (WHO). Infant and Young Child Feeding. 2023
2. United Nations Children’s Fund (UNICEF). The First 1000 Days. 2022
3. European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition (ESPGHAN). Complementary Feeding Guidelines. 2017
4. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Honey and Infant Botulism. 2022
5. American Academy of Pediatrics (AAP). Starting Solid Foods. 2021

Həkim Nərmin Əzizova
Neonatoloq, K.Y. Fərəcova adına Elmi-Tədqiqat Pediatriya İnstitutu