Pediatriya.az: körpələrdə əlavə qidalanma. Həkim Nərmin Əzizova, həkim Əli Quliyev

Körpələrin “Ana südü” ilə qidalanmağa başlaması çox vacibdir. İlk 6 ayda heç bir əlavə qida olmadan (su, çay, meyvə şirələri, inək südü və sair) ancaq ana südü körpənizin qidalanmasına kifayətdir. Körpələr ilk 6 ay ərzində gecə və gündüz, müddət təyin edilmədən istədiyi vaxt əmizdirilməlidirlər. Əgər valideynlər körpənin kifayət qədər çəki almadığını düşünürlərsə həkimə müraciət etmələri məsləhət görülür.

Ana südü ilk 6 ayda körpənin qida ehtiyaclarının 100%, 6-12 ayda 50%-ni və 12 aydan yuxarı isə 30%-ni ödəyir. Ana südü körpələrə 2 yaşına qədər verilə bilər.

Lakin, qeyd etmək lazımdır ki, bir qədər böyümüş və hərəkət qabiliyyəti artmış körpələr enerji və qida ehtiyaclarını təkcə ana südü ilə ödəyə bilməzlər. Ona görə 6 aydan sonra ana südü ilə qidalanan körpələrə əlavə qidalar verilə bilər. Əlbəttə körpə əlavə qidalarla yanaşı ana südü (və ya süni qida-smes) almağa davam edəcəkdir. Süni qidalarla (smeslərlə) qidalanan körpələrə isə həkiminizlə məsləhətləşərək 4 aydan sonra  əlavə qidalar verilə bilər. Körpələr bu dövrlərində müxtəlif dadlar və qidalarla tanış olurlar. Bu qidalar körpələr üçün xüsusi hazırlanmış qidalar ola bildiyi kimi, hətta evdə ailənin bişirdiyi körpə üçün uyğunlaşdırılmış (onun rahat həzm edə bilməsi üçün) qidalar da ola bilər. Əsasən ailə yeməklərinin püre halına salınaraq körpəyə yedizdirilməsi daha asandır. Xüsusən evdə hazıralanan qırmızı mərcimək supuna A vitamini ilə zəngin olan kök və ona oxşar tərəvəzlər, düyü və qiymə əti kimi qida məhsulları qataraq körpə üçün daha uyğun qidaya çevirmək olar. Düzgün və vaxtında başlanmış əlavə qidalar körpənin artıq 1 yaşında ailə ilə birlikdə süfrədən yemək yeməsinə imkan verəcəkdir.

Əlavə qidalar:

• 6 aydan sonra başlanılır;
• Enerji və qida növü cəhətdən zəngin olmalıdır;
• Təmiz və etibarlı, evdə tapılan ya da əldə edilməsi rahat olmalıdır;
• Əlavə qidalara 1 çay qaşığı ilə başlamaq lazımdır. Sonrakı dövrlərdə miqdarı və növü artırıla bilər;
• Körpəyə hər yeni qida məhsulu 3 gün ara ilə verilməlidir. Allergik vəziyyət varsa hansı qida məhsulundan olduğu tam dəqiq bilinməlidir;
• Qidanın enerji yükündən və hər yemək yeyəndə istifadə olunan qidanın miqdarından aslı olaraq gün ərzində sayı dəyişir.Əgər 6-12 aylıq dövründə körpə ana südü ilə qidalanmanı davam etdirirsə əlavə qidalar gündə 3 dəfə, ana südü ilə qidanmırsa gündə 6 dəfəyə qədər verilə bilər;
• 12 ay – 2 yaş arası dövrdə isə körpə ana südü ilə qidalanmanı davam etdirirsə gündə 5 dəfə yeməklərdən (ədviyyatsız, duzsuz və az yağlı) istifadə oluna bilər;
• Əlavə qidalar verildiyi zaman körpəyə qaşıq ya da stəkandan istifadə edilməlidir. Əlavə qidaları butulkada vermək məsləhət görülmür;
• Əgər əlavə qida soyuducuya qoyulmayacaqsa körpənizə 2 saat ərzində yedizdirməyə çalışın;
• Körpə xəstələndiyi zaman və ondan sonra normadan daha çox əmizdirməyiniz məsləhət görülür.

Körpənin əlavə qidalara başlamasını  həvəsləndirmək üçün

• Körpənin ac olmasına diqqət edin;
• Körpə əlavə qidanı “bəyənməzsə” və ya yeməyə davam etmək istəməzsə onu məcbur etməməli və bir həftə – 10 gün sonra təkrar yoxlanmalıdır.

Əlavə qidalar hansı xüsusiyyətlərə sahib olmalıdır?

• Enerji, zülal, vitamin və minerallarla zəngin olmalıdır. (xüsusilə Zn, Ca, Vit. A, C və fol turşusu ilə);
• Təmiz və etibarlı olmalıdır;
• Normadan artıq isti və ya soyuq olmamalıdır;
• Çox duz, şəkər və ədviyyatdan istifadə edilməməlidir;
• Körpə tərəfindən rahat yeyilə bilən – püre halına salınmalıdır;
• Yerli bir qida məhsulu olmasına daha çox üstünlük verilməlidir;
• Hazırlanması asan olmalıdır.

Körpə qidasında 1 yaşına qədər hansı qidalar qadağandır?

Çay – qanazlığına səbəb ola bilər.

Bal – infeksiya törədə biləcəyindən və allergiyaya meyl yaratdığına görə 1 yaşına qədər körpələrə verilməsi məsləhət görülmür. (Botulizmə səbəb olabilər)

Şəkər – boş enerji mənbəyidir.Faydası olmadığı üçün qadağandır.İştahasızlıq yaradır. Diş çürüklərinə səbəb olur.

Duz – körpənizin hələ tam inkişaf etməmiş böyrəklərinə yük yarada biləcəyinədən qidalarına əlavə olunmamalıdır.

İnək südü – yüksək allergiya törədə bilmə xüsusiyyəti vardır.

Yumurta ağı – yüksək allergiya törədə bilmə xüsusiyyəti vardır və zülal yükü çoxdur

Son illərdə körpələrin qidalarla sağlam münasibət qurması üçün BLW (Baby Led Weaning) metodundan istifadə olunur. Metod aşağıdakı prinsiplərə əsaslanır:

1. Körpənin hansı qidanı yeməsinı anası seçməlidir;
2. Lakin, körpənin nə qədər yeyəcəyinə körpə özü qərar verməlidir;
3. Ailə ilə birlikdə süfrədə uşaqda otuzdurulmalı və ona uyğun hazırlanmış yeməyi özü yeməlidir. Bu körpənizin yeməyə qarşı həvəsini artıracaq, ona maraqlı gələcəkdir.

Əlavə qidalara körpələr necə öyrəşdirilməlidir?

Ana südünə (və ya süni qida-smes) davam edən 6-cı aydan kiçik olan körpələrə çay qaşığı ölçüsündə əlavə qidalara başlanmalıdır və zamanla miqdarı artırılmalıdır. Yeni veriləcək qida uşaq ac olarkən yoxlanılmalıdır. Allergiya verən, dadı bəyənilməyən, qusma ya da körpə tərəfindən imtina olunan qida bir neçə gündən sonra təkrar yoxlanıla bilər. Bəzən körpənin sevmədiyi qida məhsulu digər sevdiyi məhsullara qatılaraq da verilə bilər. Eyni gündə müxtəlif yeni qidalar verməməyə çalışmaq lazımdır. Başlanğıcda 6-7 ci aylarda (süni qida almış uşaqlarda 4-5-ci aylarda) qidalar yumşaq halda əzilərək körpələrə yedizdirlməlidir. 7- 8 ci aylarda isə uşağın çeynəmə və mayeləri içmə qabiliyyəti formalaşır, ona görə qidalar tam əzilməyərək verilə bilər. Uşaqların çeynəmə funksiyası tam formalaşana qədər püre şəklində əzilmiş qidalara üstünlük verilir.8-12 aylarda isə yeməyi çəngəllə əzərək körpəyə verilə bilər.Bu dövrdə uşaq artıq qidanı ağzında döndərə bilir.

Hansı əlavə qida ilə başlanıla bilər?

Meyvə püreləri mövsümə uyğun və təzə meyvələrdən hazırlanmış olmalıdır.  Qış mövsümünə uyğun olaraq alma, yay mövsümünə uyğun olaraq alma, şaftalı ilk üstünlük verilə bilər. Armud, ərik, banan da verilə bilər. Əsas olaraq meyvənin təmiz olmasına, yumşaq və yetişmiş olmasına diqqət yetirilməlidir.Çalışmaq lazımdır ki, hazırladıqdan qısa müddət ərzində körpəyə verilsin.

Tərəvəz püreləri və supları- körpənin vitamin, mineral, lif və antioksidan ehtiyacılarını qarşılaya bilər. Kök, kartof və kabakla başlayıb, mövsümə uyğun digər tərəvəzlər də əlavə oluna bilər.

Yumurta- orqanizm üçün ən vacib vitaminlər, aminoasitlərlə zəngindir.Əlavə qidalardan yumurta sarısı da az miqdarda istifadə oluna bilinər.

Körpənin inkişaf aylarına uyğun yemək cədvəli:

6-cı ayı bitirincə:

Ana südü

Yumurta sarısı (1/8 hissəsi)

Meyvə püreləri (alma, şaftalı)

Tərəvəz püreləri (kök, gül kələmi, kabak, brokoli və s.)

Bəhməz

Körpənin 6-cı ayına uyğun hazırlanmış cədvəl

7-ci ayı bitirincə

6-cı aya əlavə olaraq +

Qatıq

Yumurta sarısı (yarı hissə) getdikcə artırılaraq

Ət (qiyməli ət, toyuq, balıq, dana əti)

Çörək içi, düyü, düyü unu

7 aya ilk əlavə olunan qidalardan biri qatıqdır.Amma, qatığın evdə özünüz tərəfindən hazırlanması məsləhət görülür. İstəyinizə uyğun olaraq qatığı keçi südündən də hazırlaya bilərsiz.Pendir 7-ci aydan etibarən körpənizin qida rasionununa əlavə oluna bilər.Pendirin duzsuz və pastorizə olunmuş süddən olmasında diqqət yetirilməlidir.Ət və ət məhsulları, çörəkdə bu aydan körpənizin qida rasionununa daxil edilə bilər.

7-ci ay körpəyə uyğun olaraq günlük cədvəl

8-ci ayı bitirincə

7-ci aya əlavə olaraq+

½  yumurta sarısı

Pendir (pastorizə olunmuş və duzsuz)

Paxlalılardan (lobya, noxud, mərcimək) supları və əzilmiş formada

8-ci aydan etbarən yeməklərə mərcimək əlavə oluna bilər. Əgər onun körpənizə qaz yaradacağını düşünürsüzsə, bu təqdirdə yaşıl mərciməyi gecə boyunca suda saxlayın və 1-2 dəfə suyunu dəyişin.

9-cu ayı bitirincə;

1 yaşına qədər qadağan olunan qidalar xaric olmaqla ev yeməkləri (duzsuz və ədviyyatsız olması məsləhətdir) verilə bilər.

12-ci ayı bitirincə;

Ailə süfrəsinə oturub öz istəyinə uyğun seçmək imkanı yaradılmalıdır. Sizin yediyiniz yeməklərdən yeyə bilər amma duzsuz, ədviyyatsız olmasına diqqət edin.

Əlavə qidalara vaxtından əvvəl başlamağın mənfi xüsusiyyətləri:

• Ana südündəki dəmir, sink kimi bir çox maddələrin sorulmasını azaldır.
• Ana südü ilə qidalanmanı azaldır.
• Ana südündəki qoruyucu faktorların təsiri daha azalır.
• İshal və infeksiyon xəstəliklərin rast gəlinmə riskini artırır.

Əlavə qidalara vaxtından gec başlanmasının mənfi xüsusiyyətləri:

• Körpənin fiziki və psixi inkişafdan geri qalmasına səbəb olur.
• Dəmir və Sink çatışmazlığı
• Körpənin çeynəmə funksiyalarının formalaşmasında problemlər ortalığa çıxa bilir.

Məsləhət görülmür !!!

Keçi südü ana südünə nisbətən 3 dəfəyə qədər daha çox zülalla zəngindir, amma daha az fol turşusu var. Keçi və inək südündə olan zülallar körpənin tam yetərli inkişaf etməmiş böyrəyinə yük olacağı üçün heyvan südləri verilməməlidir.

Meyvəli hazır qidalar (qatıqlarvə s.) rəngləndirici, şəkər,yağ, asitlər, uzun müddət saxlanılması üçün kimyəvi maddələr tərkibində olduğuna görə məsləhət görülmür.

Körpələrə tərəvəzlər olaraq kök, kartof, ispanak, kabak həzmi asan və allergiya törətməyən qidalar ilkin olaraq üstünlük verilir.

Körpələr üçün olan peçenyalardan istifadə etmək olar?

Körpələr üçün hazırlanmış peçenyalarda un, yüksək şəkər və yağ tərkibində olduğundan istifadə üçün məsləhət görülmür.

Ət suyu istifadə etmək xeyirdi? Bəzi analar düşünür ki, ət suyu çox yararlıdır.Ancaq ət suyu sadəcə dad artırıcıdır.Çünki ətin yağı suya çıxar. Amma ətin zülalı isə özündə saxlayır. Ona görə ətin özünü körpələrə vermək daha məqsədə uyğundur. Əgər körpə ət yeməkdə çətinlik çəkirsə qiymə şəklində də verilə bilər.

Qaraciyər istifadəsi  1 yaşından sonra sağlam heyvandan alınmış qarciyər suplara az miqdarda əlavə oluna bilər.

Taxıllar içərisində  ən yüsək keyfiyyətinə görə həm də həzm olmasına görə düyüdür. Ona görə körpələrə istifadə olunmasına görə ilk sırada düyü məsləhət görülür.

Həkim Nərmin Əzizova

T.ü.f.d., həkim-uzman Əli Quliyev