Hiperaktivlik Sindromu və Diqqət Çatışmazlığı: Nədir və Necə Müalicə Olunur? Həkim Nərmin Əzizova
Hiperaktivlik və diqqət çatışmazlığı sindromu (ADHD) uşaqlarda və böyüklərdə müşahidə edilə bilən nevroloji bir pozuntudur. Bu sindrom, diqqətin yayınması, impulsiv davranışlar və həddindən artıq hərəkətlilik kimi əlamətlərlə özünü büruzə verir. Müalicə olunmadıqda, sosial münasibətlərə, təhsilə və ümumi həyat keyfiyyətinə mənfi təsir edə bilər.
ADHD nə qədər geniş yayılıb?
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) verdiyi məlumata görə, ADHD dünya üzrə uşaqların təxminən 5-7%-ində rast gəlinir. Amerika Pediatriya Assosiasiyasının məlumatına əsasən, məktəb dövründəki uşaqların 3-5%-i bu sindromdan əziyyət çəkir. Yetkinlik dövründə bu rəqəm 2-5% arasında dəyişir.
ADHD-nin əsas əlamətləri
ADHD-ni üç əsas qrupa bölmək olar:
- Hiperaktiv – impulsiv tip
- Diqqət çatışmazlığı olan tip
- Kombinə edilmiş tip (həm hiperaktivlik, həm də diqqət çatışmazlığı əlamətləri müşahidə edilir)
Hiperaktiv uşaqlar çox enerjili, yerində dayana bilməyən və hərəkətlərinə nəzarət etməkdə çətinlik çəkən uşaqlardır. Diqqət çatışmazlığı olan uşaqlar isə tez yorulur, fikirlərini cəmləməkdə çətinlik çəkir və tapşırıqları yarımçıq qoyurlar.
Yaş qruplarına görə ADHD əlamətləri
ADHD-nin əlamətləri yaşdan asılı olaraq dəyişə bilər:
- Məktəbəqədər yaş: Həddindən artıq enerjili, qaydalara əməl etməkdə çətinlik çəkirlər.
- Məktəb yaşı: Dərslərə diqqət yetirməkdə çətinlik çəkir, yazı və oxu bacarıqlarında gerilik müşahidə edilə bilər.
- Yeniyetməlik: Davranış pozuntuları, impulsiv qərarlar və sosial problemlər ortaya çıxa bilər.
- Yetkinlik: İş həyatında nizamsızlıq, münasibətlərdə problemlər və stress müşahidə edilə bilər.
ADHD-nin diaqnozu necə qoyulur?
ADHD-nin diaqnozu üçün klinik müşahidə, psixoloji testlər və valideynlərdən alınan məlumatlar əsas götürülür. Əlamətlər ən azı 6 ay davam etməli və 7 yaşdan əvvəl başlamalıdır. Həmçinin, əlamətlər bir neçə fərqli mühitdə (məktəb, ev, sosial mühit) müşahidə edilməlidir.
ADHD-nin səbəbləri nədir?
ADHD-nin əsas səbəbləri arasında genetik faktorlar üstünlük təşkil edir. Əlavə olaraq, hamiləlik zamanı ananın siqaret çəkməsi, alkoqol və ya narkotik istifadəsi, erkən doğum və doğuş zamanı beynin oksigensiz qalması kimi faktorlar da ADHD riskini artırır.
ADHD-nin fəsadları
Araşdırmalar göstərir ki, ADHD olan uşaqlarda aşağıdakı problemlər müşahidə edilə bilər:
- Məktəbi yarımçıq buraxma ehtimalı 32-40%
- Universiteti bitirmə ehtimalı 5-10%
- Depressiyaya düşmə riski 20-30%
- Antisosial davranışa meyillilik 40-50%
- Siqaret və digər zərərli vasitələrə yönəlmə riski yüksəkdir
ADHD müalicə edilə bilərmi?
ADHD tam sağaldıla bilməsə də, simptomları idarə etmək üçün müxtəlif müalicə üsulları mövcuddur. Müalicə əsasən aşağıdakı üsulları əhatə edir:
- Dərman müalicəsi: Stimulantlar və qeyri-stimulant dərmanlar istifadə edilə bilər.
- Psixoterapiya: Davranış terapiyası və ailə məsləhətləri faydalıdır.
- Dəstək proqramları: Valideynlər və müəllimlər üçün xüsusi təlimlər ADHD olan uşaqlara kömək edə bilər.
Valideynlər üçün 10 əsas məsləhət
- Uşağınızı başqa uşaqlarla müqayisə etməyin.
- Gündəlik qaydaları və gözləntiləri aydın şəkildə müəyyən edin.
- Səbirli olun və uşağınıza sevginizi daim göstərin.
- Uşağınızla göz təması quraraq danışın.
- Kiçik mükafatlarla motivasiya etməyə çalışın.
- Çox uzun və mürəkkəb təlimatlar verməyin.
- Fikirlərini cəmləmək üçün mühitdə minimal distraksiyalar yaratmağa çalışın.
- Davranış problemləri ilə bağlı peşəkar məsləhət almaqdan çəkinməyin.
- Fiziki aktivlik və sağlam qidalanmaya diqqət edin.
- Uşağınızın güclü tərəflərini kəşf edin və inkişaf etdirməsinə kömək edin.
Nəticə
ADHD uşağın və ailənin həyatına ciddi təsir edə bilən, lakin düzgün yanaşma və müalicə ilə idarə oluna bilən bir vəziyyətdir. Erkən diaqnoz və müalicə, uşağın gələcəkdə daha sağlam və uğurlu bir həyat qurmasına kömək edə bilər. Valideynlər, müəllimlər və həkimlər birgə çalışaraq, ADHD olan uşaqlara dəstək olmalıdırlar.