Körpələrin İlk Sağlamlıq Yoxlanışı: Skrininq Müayinələrinin Əhəmiyyəti. Həkim Nərmin Əzizova

Yenidoğulmuş körpələr üçün skrininq müayinələri, erkən yaşda ciddi sağlamlıq problemlərinin aşkarlanmasında mühüm rol oynayır və vaxtında müdaxilə edilməsi ilə müalicə imkanlarını artırır. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatına görə, yenidoğulmuş skrininq proqramları körpə ölümlərinin azalmasına və uzunmüddətli sağlamlıq nəticələrinin yaxşılaşmasına böyük töhfə vermişdir. Aşağıda hər bir yenidoğulmuşun keçməli olduğu əsas skrininq müayinələri verilmişdir:

1. Topuq Qan Testi (Yenidoğulmuş Qan Skrininqi)

Topuq qan testi körpənin dabanından bir neçə damcı qan götürülərək xüsusi filtr kağızına hopdurulur və metabolik xəstəliklərin aşkarlanması üçün analiz edilir. Bu test doğuşdan sonra 3-7-ci günlər arasında aparılmalıdır. Bu müayinə vasitəsilə aşkar edilən əsas xəstəliklər aşağıdakılardır:

• Fenilketonuriya (PKU) – vaxtında müalicə olunmazsa, zehni inkişaf geriliyi yarada bilər.
• Kistik Fibroz (KF) – ağciyər və həzm sistemini təsir edən genetik xəstəlik.
• Biotinidaz çatışmazlığı – nevroloji və dəri problemlərinə səbəb ola bilən xəstəlik.
• Anadangəlmə hipotiroidizm – hormon çatışmazlığı nəticəsində inkişaf geriliyi yarada bilər.
• Qlükoza-6-Fosfat Dehidrogenaza (G6PD) çatışmazlığı – sarılıq və anemiyaya səbəb ola bilən enzim pozğunluğu.

ÜST-nın məlumatına görə, yenidoğulmuş metabolik skrininqi bu xəstəliklərlə bağlı ağırlaşmaları xeyli azaldaraq, erkən diaqnostika və müalicə ilə sağlam nəticələr əldə etməyə kömək edir. Araşdırmalar göstərir ki, inkişaf etmiş skrininq proqramlarına malik ölkələrdə PKU və anadangəlmə hipotiroidizm kimi xəstəliklərin qarşısı erkən pəhriz və hormonal müalicə ilə demək olar ki, tamamilə alınıb.

2. Eşitmə Skrininqi

Eşitmə itkisi ən çox rast gəlinən anadangəlmə problemlərdən biridir və hər 1,000 yenidoğulmuşdan 1-6-sında müşahidə olunur. Vaxtında aşkarlanmazsa, nitq və dil inkişafında gecikmələrə səbəb ola bilər. Neonatal eşitmə itkisi üçün risk faktorları:

• Ailədə eşitmə itkisi anamnezi.
• Aşağı doğum çəkisi.
• Yenidoğulmuş sarılığı (hiperbilirubinemiya).
• Ototoksik dərmanların istifadəsi.
• Sepsis və ya meningit kimi infeksiyalar.
• Aşağı Apgar balı və ya uzunmüddətli süni tənəffüs ventilyasiyası.

Eşitmə müayinəsi üçün ən uyğun vaxt doğuşdan sonra 12-24 saat ərzindədir, ideal olaraq körpə təbii yuxuda olarkən aparılmalıdır. Skrininq 30 desibel (dB) və daha yüksək eşitmə itkisini aşkar etməlidir. Tərəfimdən tövsiyə edilir ki, əgər müayinədə hər hansı anormallıq aşkarlanarsa, valideynlər dərhal geniş audioloji qiymətləndirmə üçün mütəxəssisə müraciət etsinlər.

3. Görmə Skrininqi

Yenidoğulmuşlar üçün görmə skrininqi əsasən qırmızı refleks testi vasitəsilə aparılır və aşağıdakı göz xəstəliklərini aşkar etməyə kömək edir:

• Anadangəlmə katarakta – göz büllurunun bulanması, vaxtında müalicə olunmazsa korluğa səbəb ola bilər.
• Qlaukoma – göz təzyiqinin artması nəticəsində göz sinirinə zərər verir.
• Retinoblastoma – nadir, lakin ciddi göz xərçəngi.
• Tor qişa xəstəlikləri – görməyə təsir edə bilən göz anomaliyaları.
• Yüksək dərəcəli refraksiya qüsurları – erkən müdaxilə tələb edə bilən görmə pozğunluqları.

Müayinə üçün oftalmoskop körpənin gözündən 30-45 sm məsafədə yerləşdirilir və normal hallarda hər iki gözdə simmetrik qırmızı refleks görünməlidir. Əgər refleks görünmürsə və ya asimmetrikdirsə, dərhal oftalmoloqa müraciət edilməlidir. ÜST tövsiyə edir ki, yenidoğulmuş görmə skrininqi ilk üç ay ərzində aparılmalıdır.

4. Bud-Çanaq Oynağının Displaziyası Skrininqi

Bud-çanaq oynağının displaziyası (DDH) – bud oynağının anormal inkişafı nəticəsində ortaya çıxan bir vəziyyətdir. Müalicə olunmazsa, gələcəkdə hərəkət məhdudiyyətlərinə səbəb ola bilər. DDH üçün risk faktorları:

• Makar vəziyyətdə doğulma (breech presentation).
• Ailədə displaziya tarixi.
• İlk doğulan qız uşaqları (ana hormonları bağları boşalda bilər).
• Oliqohidramnioz (hamiləlik zamanı amniotik mayenin az olması).

Diaqnostika üçün pediatrlar Ortolani və Barlow testlərini tətbiq etsələr də, bu müayinələr həmişə kifayət etmir. Xüsusilə risk altında olan körpələr üçün ilk 4-6 həftə ərzində ultrasəs müayinəsi tövsiyə edilir. Vaxtında Pavlik bandajı və digər ortopedik müdaxilələrlə ciddi fəsadların qarşısı alına bilər.

Tövsiyələr:

• Valideynlər bütün skrininq müayinələrinin vaxtında aparılmasını təmin etməlidirlər.
• Erkən müdaxilə həyat qurtarır – əgər skrininq testində problem aşkarlanarsa, dərhal mütəxəssisə müraciət edin.
• Maarifləndirmə vacibdir – skrininq testləri ilə erkən diaqnoz qoyulan bir çox ciddi xəstəliklər müalicə edilə bilər.
• Peyvəndləri gecikdirməyin – vaxtında edilən peyvəndlər yenidoğulmuşları yoluxucu xəstəliklərdən qoruyur.

Beləliklə də, yenidoğulmuş skrininq müayinələri uşağınızın sağlam gələcəyinə edilən ən vacib sərmayələrdən biridir. ÜST, o cümlədən Pediatriya.az tövsiyə edir ki, hər bir körpə bu əsas müayinələrdən keçsin və mümkün sağlamlıq problemləri erkən mərhələdə aşkar edilsin.