Körpələrdə neyromotor inkişaf barədə. Həkim Nərmin Əzizova

0-6 ay 2-5 yaş Digər məqalələr Müsahibələr Rəsmi xəbərlər Uşaq psixologiyası Xəbərlər
12 Avqust 2021

Ümumi məlumat

Körpələrdə neyromotor inkişaf, körpələrin sinir sistemi yetkinləşdikcə tədricən əzələləri və hərəkətləri üzərində nəzarəti əldə etdikləri maraqlı bir prosesdir. Bu, adətən köklənmə və tutma kimi əsas reflekslərlə başlayır və yuvarlanma, oturma və yerimə kimi daha mürəkkəb hərəkətlərə keçir. Körpələrin çoxu təxminən 12-15 ayda yeriməyə başlayır, təxminən 90%-i bu mərhələyə 18 ayda çatır. Genetika, ətraf mühit və erkən təcrübələr, o cümlədən digər amillər inkişafın sürətinə və keyfiyyətinə təsir göstərə bilər. Tədqiqatlar göstərir ki, erkən yaşlarda fiziki cəhətdən aktiv olan körpələr daha sonra həyatda daha yaxşı motor bacarıqlarına sahib olurlar.

Körpənin inkişafında geri qalma səbəbləri

Körpələrdə inkişaf gecikmələri motor bacarıqlarına və idrak inkişafına təsir göstərə bilən Daun sindromu və ya Serebral İflic kimi genetik şərtlər də daxil olmaqla müxtəlif amillərdən qaynaqlana bilər. Vaxtından əvvəl doğuş başqa bir əhəmiyyətli səbəbdir, çünki 37 həftədən əvvəl doğulmuş körpələr orqan və sistemlərin inkişaf etməməsi səbəbindən inkişaf mərhələlərinə çatmaqda gecikmələrlə qarşılaşa bilərlər. Bundan əlavə, toksinlərə məruz qalma, qidalanma və ya erkən stimullaşdırmanın olmaması kimi ətraf mühit amilləri körpənin nevroloji inkişafına mane ola bilər, potensial olaraq motor və idrak bacarıqlarında gecikmələrə səbəb ola bilər.

Frontiers | Starting at Birth: An Integrative, State-of-the-Science Framework for Optimizing Infant Neuromotor Health

Körpənin inkişafında geri qalma əlamətləri hansılardır?

İzahlı cədvəl

Yaş dövrü Mental inkişafda narahatedici əlamətlər
0-1 ay Yüksək səslərə reaksiya verməmək
2 ay Səslərə reaksiya verməmək, üzə baxmamaq
4 ay Səs çıxarmamaq, hərəkt edən əşyaları izləməmə, üzə gülümsəməmək
6 ay Səslərə dönməmək, əşyaları götürməməyə çalışmamaq, səsli gülməmək (qığıldamamaq)
9 ay Tanıdığı insanlara tanıyırmış kimi reaksiya verməmək, söhbət edildikdə səs çıxarmamaq
12 ay Adına reaksiya verməmsi, “yox” sözünü başa düşməmə, işarə etdikdə baxmamaq
15 ay Sadə sözləri deməməsi (baba, mama, nənə və s.), istədiyi əşyaları işarə edə bilməməsi
18 ay Ən az 6 söz ifadə edə bilməməsi, tanıdığı əşyaların nə işə yaradığını bilməməsi
24 ay Sadə əmrləri yerinə yetirə bilməməsi, iki sözlük cümləni ifadə edə bilməməsi,

adi əşyalarla (qaşıq, daraq və s) nə edilməsini bilməmək
36 ay 3 sözlü cümlənin olmaması, oyunlar oynamağı bacarmaması
48 ay “Bənzər və fərqli” qavramları başa düşə bilməməsi, 3 mərhələli əmrləri yerinə yetirə bilməməsi, başa düşülməyən danışıq, sadə suallara cavab verə bilməməsi
60 ay Rəngləri, şəkilləri, hərfləri tanıya bilməməsi, tualet/yuxu/geyinmə kimi gündəlik rutin işləri etdikdə həddindən artıq reaksiya vermək, həqiqi və xəyali oyunları ayıra bilməməsi.

Charting infants' motor development at home using a wearable system: validation and comparison to physical growth charts - ScienceDirect

Yaş dövrü  Psixi-emosional inkişafda narahatedici əlamətlər
6 ay Gülümsəmək və ya digər sevindirici əlamətlərin olmaması
9 ay Qarşılıqlı səs çıxarma, gülümsəmək və ya digər üz ifadələrin olmaması
12 ay Çağırdıqda ada reaksiya verməmək, hecalamanın (ba-ba, nə-nə və s.) olmaması,

qarşılıqlı jestlərin olmaması (göstərmə, uzatma, əl sallamaq)
15 ay Nə isə işarə edərək göstərmə və ya istəklərini göstərmə olmaması, adi sözlərin olmaması
18 ay Adi xəyali oyunların olmaması, danışma dili/jest-mimkaların olmaması
24 ay İki sözlü mənalı cümlələrin olmaması (təkrarlanma olmadan)
Hər hansı bir yaşda Əvvəl olan hecalama kimi, danışma və ya sosyal qabiliyyətlərin itməsi

 

Yaş dövrü Motor inkişafda narahatedici əlamətlər
Motor inkişaf
4 ay Üzü üstünə və ya dəstəkli oturmada zəif baş saxlama
9 ay Dəstəksiz otura bilməmək və ya ayaqlardan dəstək almamaq
18 ay Dəstəksiz gəzmənin olmaması
Hər hansı yaşda Əl və ya ayaqlarda simmetriyanın pozulması, əvvəl edə bildiyi hərəkətlərin itməsi

 

Aylara görə normal neyromotor inkişaf

2 aylıq ·       Əllərini əsasən yumruq şəklində edirlər;

·       Üzü üstünə qoyduqda başlarını qaldırırlar;

·       Əşyalara gözləri və başları ilə 90 dərəcə izləyirlər;

·       Tək hecalı səslər çıxarırlar.
3 aylıq ·      Əllərini daha az yumruq kimi edirlər;

·      Üzü üstünə qoyduqda başlarını qaldırıb bir müddət saxlamağı bacarırlar;

·      Yumşaq oyuncaqları əlində qısa müddətli tuta bilirlər;

·      Başlarını döndürərək gözləri ilə əşyanı hər istiqamətdə izləyə bilirlər;

·      Qarşılıqı danışmaya gülərək və səsçıxardaraq reaksiya verirlər;

·      Səsli gülür (qığıldayırlar).
4 aylıq ·       Başını dik saxlaya bilir;

·       Əşyalara əlini uzadır və onu ağzına aparır;

·       Səs gələn istiqamətdə başını döndürür.
5-6 aylıq ·       Arxaüstü uzanarkən başını yerdən qaldıra bilir;

·       Üzüstədən arxası üstəyə çevrilə billir;

·       Əşyanı bir əlindən digərinə keçirə bilir;

·       Səslər çıxardır;

·       Dəstək olunaraq otururlar.
7-8 aylıq ·       Əllərindən dəstək edildikdə otura bilir;

·       Əşyalara stola vurur;

·       Qolları ilə qarşısındakı insana uzana bilir;

·       “Də-də, ba-ba” heclarını söyləyə bilir.
9-10 aylıq ·       Dəstəksiz oturur, oturma pozisyasına keçə bilir;

·       Bir yerdən tutaraq ayaqda dura bilir;

·       Əl sallayır və “bay-bay” deyir;

·       Köməklə stəkandan su içə bilir;

·       Baş və işarət barmağını istifadə edərək cisimləri ala bilir.
11-12 aylıq ·       Köməklə gəzə bilir.

·       Bir neçə mənalı söz deyə bilir;

·       Geyinərkın kömək istəyir;

·       Sadə əmrləri yerinə yetirir.
13-15 aylıq ·       Özü gəzə bilir;

·       Söz ehtiyat sayı artmışdır;

·       Qələmlə qaralama edə bilir;

·       İstədiy əşyanı göstərə bilir.
18 aylıq ·       Daha rahat gəzə bilir;

·       Köməklə pilləkan çıxa bilir;

·       Topu qarşısındakını ata bilər;

·       2-4 kubu üst-üstə qoya bilir;

·       Öz yeməyini yeyə bilir;

·       Göz, qulaq və s kimi uzvlərini göstərə bilir.
24 aylıq ·       Qaça bilir;

·       2-3 sözlü cümlələrqura bilir;

·       Kitab səhifələrini çevirə bilir;

·       4-6 kubdan qala düzəldir;

·       “Sən, mən” kimi qavramları vardır.
2-3 yaş ·       Rahat qaçır;

·       Pilləkan çıxıb düşə bilir;

·       Tualet təlimi başlayır;

·       Asan qaça bilmək.
4-5 yaş ·       Tək ayaq üstündə dura bilir;

·       3 təkərli velosiped sürə bilir;

·       Qələmlə dairə və sair kimi işarələr çəkə bilir.
4-6 yaş ·       Tək ayaq üstündə tullana bilir;

·       Özü geyinib soyuna bilir;

·       Müxtəlif oyunlar oynaya bilir.

Uşaqlarda neyromotor inkişaf körpəlikdə refleksiv hərəkətlərdən tutmuş, yerimə və qaçış kimi daha mürəkkəb hərəkətlərə qədər əzələ və koordinasiya üzərində nəzarəti əldə etdikləri prosesə aiddir. Bu inkişafa həm genetik faktorlar, həm də ətraf mühit təcrübələri təsir edir, əsas mərhələlər həyatın ilk bir neçə ilində baş verir. Düzgün neyromotor inkişafı idrak, sosial və fiziki bacarıqlar üçün çox vacibdir və gecikmələr və ya pozuntular uşağın ümumi böyüməsinə və öyrənmə qabiliyyətlərinə təsir göstərə bilər.

 


Nərmin Əzizova,

Pediatriya.az saytının təsisçisi